Theo Ban Liên chính phủ về BĐKH (IPCC), phát thải ròng bằng “0” là “Khi lượng phát thải CO2 do con người gây ra được cân bằng trên toàn cầu bằng cách loại bỏ CO2 trong một khoảng thời gian nhất định”. Nói một cách đơn giản, ở cấp độ toàn cầu, cần cân bằng giữa lượng khí nhà kính (KNK) con người đưa vào bầu khí quyển với lượng KNK thải ra khỏi bầu khí quyển. Có nghĩa là không đưa thêm KNK vào bầu khí quyển. Tuy nhiên, con người cũng cần phải ứng phó với những tổn hại trong quá khứ, vì ngay cả khi đã đạt được phát thải ròng bằng không, vẫn phải đối phó với tác động của lượng KNK mà chúng ta đã phát thải trước đó vào bầu khí quyển. Tiến tới mức phát thải ròng bằng không có nghĩa là chúng ta vẫn có thể phát thải vào bầu khí quyển một lượng KNK, miễn là có thể bù đắp bằng các quá trình loại bỏ KNK từ bầu khí quyển. Càng phát thải nhiều, con người càng cần loại bỏ nhiều KNK khỏi bầu khí quyển để đạt mức phát thải ròng bằng “0”.

Công ước Khung của Liên hợp quốc về BĐKH (UNFCCC) đã đưa ra các tiêu chí để xác định xem một mục tiêu phát thải ròng là tốt hay không, cụ thể: Cần thực hiện ngay giảm lượng phát thải trong thập kỷ này là rất quan trọng nếu chúng ta muốn tránh những tác động nghiêm trọng nhất của BĐKH. Bất kỳ mục tiêu phát thải ròng dài hạn nào cũng phải được bổ sung bằng mục tiêu ngắn hạn. Cần có kế hoạch đáng tin cậy, bất kỳ mục tiêu phát thải ròng nào đều phải đi kèm với một kế hoạch rõ ràng và hành động dài hạn, không được chỉ dựa vào việc bù trừ KNK. Cần triển khai đủ nhanh, mục tiêu phải giảm lượng phát thải đủ nhanh trong thập kỷ này và đảm bảo các quốc gia đang chia sẻ công bằng. Cần công khai quá trình thực hiện, mục tiêu và kết quả giảm phát thải KNK cần được báo cáo công khai ít nhất hàng năm. Cần mục tiêu giảm phát thải KNK ở tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế.

Giảm phát thải, thực hiện các giải pháp phát thải ròng bằng “0”

Với sự khẳng định của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại Hội nghị Thượng đỉnh khí hậu COP26, những tuyên bố hết sức mạnh mẽ của Việt Nam đã được thế giới đánh giá rất cao. Để thực hiện các cam kết này, cần có các chiến lược, kế hoạch chi tiết, đưa ra lộ trình thực hiện cụ thể, Thủ tướng Chính phủ ban hành nhiều đề án, chiến lược, kế hoạch hành động để triển khai thực hiện; các bộ, ngành có liên quan đều đã ban hành kế hoạch hành động của ngành với những chỉ tiêu cụ thể triển khai cam kết, triển khai nhiều hoạt động chuyển dịch hướng các-bon thấp. Các địa phương đã ban hành Kế hoạch hành động ứng phó với BĐKH; tích cực tổ chức triển khai, quán triệt thực hiện các cam kết ứng phó với BĐKH; tuyên truyền các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân sử dụng các nguồn năng lượng xanh; đôn đốc, hướng dẫn các cơ sở trên địa bàn thuộc đối tượng phải kiểm kê KNK; phát triển các dự án năng lượng tái tạo, giảm phát thải KNK. Nhiều Tổng công ty, Tập đoàn nhà nước đã nghiên cứu và giảm dần các nguồn năng lượng hóa thạch, xây dựng kế hoạch giảm phát thải KNK. Một số tập đoàn đa quốc gia sẵn sàng hợp tác với các cơ quan thuộc Chính phủ để thực hiện mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0”. Thúc đẩy chuyển đổi số, tăng cường ứng dụng khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo để trở thành động lực dẫn dắt, tạo tác động lan tỏa trong những ngành, lĩnh vực then chốt, nhất là trong phát triển kinh tế tuần hoàn, phát triển xanh, chuyển đổi số, đầu tư chip bán dẫn, hydrogen,…

Theo kịch bản phát thải trong điều kiện phát triển thông thường (BAU) của Việt Nam, đến 2050 tổng lượng phát thải KNK của Việt Nam được dự báo sẽ đạt mức 1495,4 triệu tấn CO2tđ, trong đó, năng lượng là 1210 triệu tấn CO2tđ, chiếm 81%, LULUCF giảm chiếm 4%, nông nghiệp chiếm 10%. Vậy, năng lượng sẽ là ngành quyết định về tổng lượng phát thải và mục tiêu phát thải ròng bằng “0” của Việt Nam.

Với xu hướng toàn cầu chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch, kỷ nguyên than đang khép lại và các dự án than mới sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong huy động tài chính. Tại Hội nghị COP26, ngoài tuyên bố Việt Nam đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, Việt Nam đã tham gia Tuyên bố Glasgow của các nhà Lãnh đạo về rừng và sử dụng đất và Cam kết giảm phát thải mê-tan toàn cầu, Tuyên bố chung toàn cầu về chuyển dịch từ than sang năng lượng sạch. Để hướng tới lộ trình phát thải ròng bằng không thì năng lượng tái tạo gồm điện mặt trời, điện gió và các nguồn khác cần được phát triển. Tuy nhiên, phát triển năng lượng tái tạo cần đi đôi với giải pháp lưu trữ năng lượng, đây là một trong các chìa khóa thành công của điện gió, điện mặt trời cho Việt Nam, khi tỷ trọng tích hợp năng lượng tái tạo vào hệ thống điện ngày càng cao. 

Mục tiêu giảm nhẹ phát thải KNK được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong NDC, Lộ trình chia theo 02 giai đoạn: Từ nay đến hết năm 2025 và từ năm 2026 đến hết năm 2030; Giai đoạn từ năm 2026 đến hết năm 2030 sẽ thực hiện các biện pháp thực hiện giảm nhẹ phát thải theo kế hoạch. Để thực hiện các quy định trên, trách nhiệm kiểm kê KNK của doanh nghiệp thuộc QĐ 01/2022/QĐ-TTg gồm có: Thứ nhất, cung cấp số liệu hoạt động, thông tin liên quan phục vụ kiểm kê KNK của cơ sở của năm trước kỳ báo cáo theo hướng dẫn của bộ quản lý lĩnh vực trước ngày 31/3 kể từ năm 2023; Thứ hai, tổ chức thực hiện kiểm kê KNK cấp cơ sở, xây dựng báo cáo kiểm kê KNK cấp cơ sở định kỳ hai năm một lần cho năm 2024 trở đi theo Mẫu số 06 Phụ lục II ban hành kèm theo Nghị định này gửi UBND cấp tỉnh trước ngày 31/3 kể từ năm 2025 để thẩm định; Thứ ba, hoàn thiện báo cáo kết quả kiểm kê KNK cấp cơ sở, gửi Bộ TN&MT trước ngày 01/12 của kỳ báo cáo bắt đầu từ năm 2025.

Lộ trình để hiện thực hóa cam kết của Việt Nam tại COP26 cũng chính là lộ trình triển khai Chiến lược quốc gia về BĐKH đến năm 2050, đảm bảo Việt Nam có thể chủ động thích ứng hiệu quả, giảm mức độ dễ bị tổn thương, tổn thất và thiệt hại do BĐKH; giảm phát thải KNK, đóng góp tích cực và trách nhiệm với cộng đồng quốc tế trong bảo vệ hệ thống khí hậu Trái đất. Bên cạnh đó, tận dụng cơ hội từ ứng phó BĐKH để chuyển dịch mô hình tăng trưởng, nâng cao sức chống chịu và cạnh tranh của nền kinh tế, hướng tới trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045.

Mục tiêu của Chiến lược Quốc gia về BĐKH là: Chủ động thích ứng hiệu quả, giảm mức độ dễ bị tổn thương, tổn thất và thiệt hại do BĐKH; giảm phát thải KNK theo mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, đóng góp tích cực và trách nhiệm với cộng đồng quốc tế trong bảo vệ hệ thống khí hậu Trái đất; tận dụng cơ hội từ ứng phó BĐKH để chuyển dịch mô hình tăng trưởng, nâng cao sức chống chịu và cạnh tranh của nền kinh tế. Đến năm 2030: Xây dựng và thực hiện kế hoạch hành động giảm phát thải khí mê-tan đến năm 2030 giảm 30% mức phát thải khí mê-tan so với năm 2020; xây dựng tổng hạn ngạch phát thải KNK và tổ chức phân bổ hạn ngạch phát thải KNK cho các cơ sở phát thải KNK phải thực hiện kiểm kê KNK từ năm 2026; các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, doanh nghiệp thực hiện các biện pháp giảm phát thải KNK. Đến năm 2050: Xây dựng và thực hiện kế hoạch hành động giảm phát thải khí mê-tan đến năm 2050 giảm 40% mức phát thải khí mê-tan so với năm 2030; thực hiện kiểm kê KNK và giảm phát thải KNK đối với các cơ sở phát thải hàng năm từ 2.000 tấn CO2tđ trở lên từ năm 2030; 500 tấn CO2tđ trở lên từ năm 2040; 200 tấn CO2tđ trở lên từ năm 2050. Mọi cơ sở thuộc khu vực công phải thực hiện kiểm kê KNK và giảm phát thải KNK; thực hiện giảm phát thải KNK trong các hoạt động hằng ngày trở thành vấn đề đạo đức kinh doanh, trách nhiệm xã hội của các tổ chức, doanh nghiệp.

Triển khai các chủ trương, chính sách, nội luật hóa các quy định của quốc tế thực hiện các cam kết giảm phát thải
Nghị quyết số 24-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về chủ động ứng phó với BĐKH, tăng cường quản lý tài nguyên và BVMT đã đề ra những chủ trương, quyết sách quan trọng cho công cuộc ứng phó với BĐKH ở nước ta. Sau 10 năm triển khai thực hiện, đến nay đã đạt được nhiều kết quả quan trọng trên nhiều mặt, đặc biệt đã hoàn thiện được cơ bản các văn bản quy phạm pháp luật về ứng phó với BĐKH. Trong đó, Luật BVMT, Luật KTTV và các văn bản quy định chi tiết hướng dẫn thi hành đã được đi vào cuộc sống. Lĩnh vực KTTV đã xây dựng và ban hành 01 Nghị định, 03 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, 20 Thông tư; lĩnh vực BĐKH đã ban hành 03 Nghị định, 04 Nghị quyết của Chính phủ, 08 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, 05 thông tư. Từ năm 2019 đến nay, riêng Bộ TN&MT đã tham mưu cho cấp có thẩm quyền ban hành và ban hành 27 văn bản quy phạm pháp luật và văn bản chỉ đạo, điều hành về ứng phó với BĐKH. Việc triển khai thực hiện các quy định quốc tế, sáng kiến, cam kết quốc tế cơ bản đã được nội luật hóa trong Luật BVMT và các văn bản quy định chi tiết hướng dẫn thi hành Luật.

TS. Tăng Thế Cường, Cục trưởng Cục BĐKH cho biết, Luật BVMT 2020 và các văn bản quy định chi tiết hướng dẫn thi hành đã tạo lập được cơ sở pháp lý bao quát, đầy đủ về ứng phó với BĐKH, bao gồm về thích ứng với BĐKH, giảm nhẹ phát thải KNK, bảo vệ tầng ô-dôn, lồng ghép nội dung ứng phó với BĐKH vào chiến lược, quy hoạch; cơ sở dữ liệu quốc gia về BĐKH; Báo cáo quốc gia ứng phó với BĐKH; thực hiện các cam kết quốc tế về BĐKH và bảo vệ tầng ô-dôn,... Luật đã lần đầu tiên chế định về tổ chức và phát triển thị trường các-bon như là công cụ để thúc đẩy mục tiêu giảm nhẹ phát thải KNK, góp phần thực hiện những đóng góp do Việt Nam cam kết khi tham gia Thỏa thuận Paris về BĐKH. Luật quy định rõ đối tượng được phân bổ hạn ngạch phát thải KNK và có quyền trao đổi, mua bán hạn ngạch và tín chỉ các-bon trên thị trường các-bon trong nước; căn cứ xác định hạn ngạch phát thải KNK; trách nhiệm của các cơ quan quản lý, tổ chức liên quan trong việc phân bổ hạn ngạch phát thải KNK; lộ trình và thời điểm triển khai thị trường các-bon trong nước để phù hợp với điều kiện KT-XH của đất nước và điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia là thành viên. Nghị định 06/2022/NĐ-CP và Nghị định 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ đã quy định chi tiết về giảm nhẹ phát thải KNK, bảo vệ tầng ô-dôn và BVMT là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc thực hiện các hoạt động giảm phát thải, thúc đẩy phân loại xanh trên phạm vi cả nước thực hiện các cam kết ứng phó với BĐKH. Quyết định số 01/2022/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã quy định trách nhiệm phải thực hiện kiểm kê KNK đối với 1.912 cơ sở có mức phát thải KNK hằng năm từ 3.000 tấn CO2 trở lên nhằm góp phần thực hiện mục tiêu quốc gia về giảm phát thải KNK, đồng thời là cơ sở để các cơ sở này tham gia trao đổi hạn ngạch phát thải KNK trên thị trường các-bon trong nước.

Từ sau khi diễn ra đến nay, các đối tác phát triển, tổ chức quốc tế thể hiện rõ thiện chí với Việt Nam bằng cách liên tục cử các đoàn công tác cấp khu vực đến gặp gỡ, thảo luận cùng lãnh đạo cấp Chính phủ, cấp bộ về nhu cầu hỗ trợ trong BVMT, ứng phó BĐKH. Các cơ quan cũng tích cực, chủ động làm việc với các tổ chức quốc tế, các đối tác phát triển để tranh thủ hợp tác về tài chính, công nghệ, tăng cường năng lực, ước tính giá trị lên tới hàng trăm tỷ đô la.

Để triển khai các sáng kiến, cam kết quốc tế về BĐKH, Việt Nam đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của quốc gia thành viên tham gia các công ước, thỏa thuận quốc tế, định kỳ kiểm kê quốc gia KNK và xây dựng các báo cáo quốc gia về BĐKH, xây dựng và cập nhật Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC), ban hành các chiến lược, kế hoạch hành động quốc gia để triển khai thực hiện. Về bảo vệ tầng ô-dôn, đến nay Việt Nam đã loại trừ hoàn toàn các chất CFC, Halon, CTC; các chất HCFC đã giảm 35% mức tiêu thụ cơ sở và sẽ loại trừ hoàn toàn vào năm 2040; các chất HFC bắt đầu được quản lý, loại trừ dần theo lộ trình kể từ năm 2024.

PHƯƠNG ĐÔNG
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 7 năm 2024