Luật Khoáng sản năm 2010 đã trải qua hơn 13 năm thi hành, mang lại nhiều kết quả tích cực nhưng cũng có nhiều vấn đề phải sửa đổi, bổ sung. Do đó, Dự thảo Luật ĐC&KS được Bộ TN&MT chủ trì soạn thảo, đang được thảo luận tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV và xem xét thông qua vào Kỳ họp thứ 8. 

Dự thảo gồm 117 Điều và được bố cục thành 12 chương, tăng 1 chương và 31 điều so với Luật Khoáng sản năm 2010. 

Quy định rõ hoạt động khai thác khoáng sản 

Tại khoản 19, điều 3 Dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản quy định về “Khai thác khoáng sản là hoạt động nhằm đưa khoáng sản ra khỏi nơi thành tạo tự nhiên, bao gồm xây dựng cơ bản mỏ, khai đào, chế biến khoáng sản và các hoạt động khác có liên quan trong dự án đầu tư khai thác khoáng sản”, ông Nguyễn Hữu Thập, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Tuyên Quang đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bỏ cụm từ “chế biến khoáng sản”.

Lý giải về việc này, ông Nguyễn Hữu Thập cho biết, chế biến khoáng sản là công đoạn hoạt động sau khi đã khai thác và được định nghĩa riêng khoản 20, Điều 3. Trường hợp nếu gộp chung sẽ trùng lặp nội dung tại 2 Khoản 19 và 20 của Dự thảo Luật. Đồng thời, còn mâu thuẫn với điều 4, 5 và 6 quy định thuế tài nguyên xác định trên cơ sở sản lượng tài nguyên, giá tính thuế tài nguyên của Luật Thuế tài nguyên số 45/2009/QH12, mà sản lượng tài nguyên và giá tính thuế tài nguyên là sản lượng và giá của khoáng sản nguyên khai tại mỏ, đã khai thác nhưng chưa qua chế biến.

Do đó, ông Nguyễn Hữu Thập đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét bổ sung quy định về quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến cát biển thay thế cát sông nhằm phục vụ nhu cầu sử dụng cát biển trong tương lai. Vì hiện nay trữ lượng cát sông chưa đáp ứng được nhu cầu xây dựng và đang gây ảnh hưởng môi trường, biến đổi dòng chảy, sạt lở nhà cửa, đê điều, công trình xây dựng do khai thác lạm dụng.

Cho ý kiến về quy định hoạt động khai thác cát, sỏi lòng sông phải dựa trên nguyên tắc về khả năng bồi hoàn của tự nhiên để phòng chống rủi ro sạt lở lòng bờ, bãi sông và các công trình khác cần được bảo vệ tại điểm c khoản 1 Điều 90, TS. Lê Ái Thụ, Chủ tịch Hội Địa chất kinh tế Việt Nam cho rằng, quy định như Dự thảo Luật địa phương không thể cấp phép khai thác được vì không có khả năng đánh giá khả năng bồi hoàn của tự nhiên, do phải đánh giá trên cả lưu vực sông. 

Ngoài ra, Dự thảo Luật ĐC&KS cần phải áp dụng tối đa các cơ chế thị trường như đấu giá, đầu thầu trong hoạt động khai thác khoáng sản, nhằm hạn chế tới mức tối thiểu tình trạng “xin - cho” quyền khai thác khoáng sản.

Ưu tiên đối với tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản 

Theo ông Nguyễn Vũ Hải, Phó Trưởng Ban Tài nguyên, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, tại điểm b khoản 1 Điều 69 quy định: “Sau 12 tháng, kể từ ngày giấy phép khai thác khoáng sản có hiệu lực, tổ chức, cá nhân được phép khai thác khoáng sản chưa tiến hành hoạt động khai thác, trừ trường hợp bất khả kháng theo quy định của pháp luật”.

Ông Nguyễn Vũ Hải đề nghị chỉnh sửa thành: “Sau 12 tháng, kể từ ngày địa phương hoàn thành công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và bàn giao mặt bằng, tổ chức, cá nhân được phép khai thác khoáng sản chưa tiến hành hoạt động khai thác, trừ trường hợp bất khả kháng theo quy định của pháp luật”.

Phân tích về việc này, ông Nguyễn Vũ Hải cho rằng, sau khi được cấp giấy phép khai thác, cần phải tiến hành thực hiện rất nhiều thủ tục pháp lý mới đủ điều kiện để đưa mỏ vào khai thác như: Đầu thầu lựa chọn đơn vị tư vấn; thiết kế bản vẽ kỹ thuật, thiết kế bản vẽ thi công, thẩm định, phê duyệt thiết kế; kiểm đếm, đo đạc đất đai; xây dựng, phê duyệt Phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất (do UBND tỉnh nơi có dự án khai thác khoáng sản thực hiện theo quy định của Luật Đất đai, hiện nay công tác này rất khó khăn, vướng mắc). Do đó, việc tổ chức khai thác sau 12 tháng kể từ ngày giấy phép khai thác khoáng sản có hiệu lực là khó khả thi, đặc biệt đối với các mỏ có quy mô, diện tích giải phóng mặt bằng, thu hồi đất lớn. Về quyền ưu tiên đối với tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản.

Đồng tình ý kiến trên, ông Nguyễn Xuân Ba, Hội Khoa học và Công nghệ mỏ Việt Nam góp ý tại khoản 1 Điều 51 Dự thảo Luật ĐC&KS quy định: “Tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản được ưu tiên nộp hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác khoáng sản đối với trữ lượng khoáng sản đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận trong thời hạn 36 tháng, kể từ ngày cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận kết quả thăm dò khoáng sản”. Như vậy, Dự thảo Luật ĐC&KS đã hạ thấp mức độ ưu tiên đối với tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản (đặc biệt là các tổ chức, cá nhân đã thăm dò khoáng sản theo quy định tại Luật Khoáng sản năm 2010), dẫn đến ảnh hưởng đến lợi ích của các tổ chức, cá nhân này.

Do đó, ông Nguyễn Xuân Ba đề nghị xem xét sửa đổi lại: “Tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản được ưu tiên cấp giấy phép khai thác khoáng sản đối với trữ lượng khoáng sản đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận”; giữ nguyên mức độ ưu tiên đối với tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản như quy định tại Luật Khoáng sản năm 2010.

Hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác khoáng sản, theo quy định tại khoản 1 Điều 59 Luật Khoáng sản năm 2010, bao gồm: Giấy chứng nhận đầu tư, Dự án đầu tư khai thác khoáng sản, Báo cáo đánh giá tác động môi trường,... Việc lập, thẩm tra, thẩm định, phê duyệt các hồ sơ trên của chủ đầu tư và các cơ quan nhà mước mất rất nhiều thời gian. Bên cạnh đó, có những loại khoáng sản sau khi được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận kết quả thăm dò, theo chủ trương của Bộ Chính trị, Chính phủ phải chờ kết quả thực hiện các dự án thí điểm mới cho triển khai các dự án tiếp theo (như khoáng sản bauxit), dẫn đến chưa thể lập hồ sơ xin cấp phép khai thác cho khu vực đã thăm dò trong thời hạn 36 tháng. 

Luật sư Phạm Thanh Tuấn, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội cũng đề xuất phương án sửa đổi nội dung Điều 51 và khoản 4 Điều 116. Tại khoản1 Điều 51 Dự thảo quy định về quyền ưu tiên đối với tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản, ở đoạn cuối cần bổ sung thêm nội dung “trừ trường tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản phải thực hiện theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền hoặc sự bất khả kháng theo quy định của pháp luật”. Ngoài ra, khoản 4 Điều 116 quy định chuyển tiếp đối với tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản cần có những quy định chi tiết hơn. Cụ thể: “4. Trường hợp đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt trữ lượng khoáng sản trước thời điểm Luật này có hiệu lực, trong thời hạn 36 tháng kể từ ngày Luật này có hiệu lực tổ chức, cá nhân đã thăm dò khoáng sản hoàn thiện, nộp hồ sơ đề nghị cấp phép khai thác khoáng sản theo quy định tại khoản 1 Điều 51 Luật này. Hết thời hạn nêu trên, tổ chức, cá nhân không gửi hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác khoáng sản đối với khu vực mà mình đã thăm dò thì mất quyền ưu tiên đề nghị cấp giấy phép khai thác khoáng sản, trừ trường tổ chức, cá nhân thăm dò khoáng sản phải thực hiện theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền hoặc sự bất khả kháng theo quy định của pháp luật”. 

Sở dĩ cần phải bổ sung chi tiết quy định nêu trên, Luật sư Phạm Thanh Tuấn cho rằng, mặc dù có quy định ưu tiên cho chủ thể đã thăm dò khoáng sản và đã được phê duyệt trữ lượng nhưng do giới hạn trong thời hạn 36 tháng kể từ ngày được cơ quan có thẩm quyền công nhận kết quả phê duyệt trữ lượng trong khi thực tế xuất hiện nhiều tình huống bất khả kháng ngoài sự kiểm soát của các chủ thể đã cấp giấy phép thăm dò. Do đó, cần có quy định để xử lý cho tình huống trên, bảo đảm quyền lợi ích hợp pháp cho doanh nghiệp thăm dò.

THANH TÚ
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 16 (Kỳ 2 tháng 8) năm 2024