Ông Bùi Ngọc Ảnh- Giám đốc Sở TN&MT Quảng Nam báo cáo về mô hình đến lãnh đạo Bộ TN&MT. Ảnh: Q.T

Hơn 10 năm trước, TP. Hội An (Quảng Nam) là một trong những địa phương đi đầu cả nước về làm tốt phong trào bảo vệ môi trường với mô hình nói không với túi ni lông, phân loại rác tại nhà. Duy trì những thói quen, cách làm, kết quả đã đạt được, TP. Hội An tiếp tục là địa phương được ghi nhận về tiên phong trong việc thực hiện cân rác thải thu tiền thông qua việc thí điểm “mô hình thu phí rác thải theo khối lượng phát thải bằng cách bán túi ni lông đựng rác”.

Với sự chỉ đạo sát sao của các cấp chính quyền địa phương sở tại, mô hình này cơ bản đã được người dân Cẩm Nam hưởng ứng tích cực, chung tay xây dựng và hành động vì Hội An: Đô thị sinh thái, văn hóa, du lịch xanh, sạch, đẹp bền vững.

Mô hình đã được lan tỏa, làm tốt hơn nữa để nhân rộng. Mới đây (ngày 22/5), nhân dịp tham dự chương trình kỷ niệm ngày Quốc tế đa dạng sinh học năm 2024 tại Hội An, Thứ trưởng Bộ TN&MT Lê Công Thành có chuyến tham quan mô hình này và đánh giá cao việc thực thi Luật BVMT năm 2020 có trách nhiệm.

Hiện nay, rất nhiều quốc gia trên thế giới đã tính phí thu gom, vận chuyển và xử lý rác theo khối lượng. Ví dụ như Hàn Quốc, rác thải luôn được cân và người dân sẽ phải trả phí dựa trên số kg rác thải.

Tiên phong trong việc cân rác thu phí

Thực hiện Công văn số 3972 ngày 21/6/2022 của UBND tỉnh về “Thí điểm quy định về giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt từ hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn TP. Hội An theo quy định tại Điều 79 Luật Bảo vệ môi trường”, TP. Hội An đã triển khai phương án thí điểm thu phí chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) theo lượng phát sinh tại phường Cẩm Nam.

Nhóm phóng viên chúng tôi khảo sát thông tin, đa số người dân địa phương  phường Cẩm Nam đã chia sẻ, ban đầu thực hiện cũng thấy khó khăn, thấy phức tạp, nhưng sau 1 năm vừa thực hiện, vừa tiếp nhận truyền thông (từ tháng 4/2023 đến nay), người dân nhận thấy trách nhiệm của chính mình và sự cần thiết trong việc làm này với môi trường cuộc sống, đến nay đã có những kết quả đáng ghi nhận.

Người dân phường Cẩm Nam đã có thói quen phân loại rác và cho rằng mô hình tính tiền rác theo thể tích là rất cần thiết để bảo vệ môi trường

TP. Hội An chọn 450 hộ trên trục đường Nguyễn Tri Phương (phường Cẩm Nam) phân loại tại nguồn CTRSH thành 3 nhóm, bao gồm: Chất thải thực phẩm (lưu chứa vào túi chất thải màu trắng trong, chữ xanh); chất thải có khả năng tái chế, tái sử dụng (tự thu gom, xử lý tại nhà) và chất thải rắn sinh hoạt khác (lưu chứa vào túi chất thải màu trắng trong, chữ đen). Các loại chất thải này được chứa trong các túi nilon có màu sắc và thể tích khác nhau (10 lít, 15 lít, 20 lít và 40 lít). Thành phố bán giá túi nilon mà thành phố bán cho người dân cũng sẽ khác nhau, lần lượt là 1.900 đồng, 5.000 đồng, 7.500 đồng và 15.000 đồng.

Cùng với sự đồng hành trợ giúp của một số tổ chức quốc tế và nhóm tư vấn của Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng trong việc đề xuất công thức tính đơn giá túi cụ thể là đơn giá túi bằng chi phí sản xuất túi cộng với chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý rác phát thải quy đổi từ thể tích túi. Theo đó, trong quá trình triển khai thí điểm, tất cả dữ liệu kiểm toán rác thải đều được ghi nhận cùng với sự sự thay đổi hành vi và lắng nghe sự phản hồi của người dân.

Là một địa phương du lịch, có nhiều khách đến lưu trú, vì vậy lượng rác thải sinh hoạt thải ra tương đối lớn, nếu chính quyền sở tại không có chế tài, biện pháp ắt sẽ có những bất ổn về môi trường, ảnh hưởng đến thương hiệu du lịch xanh của Hội An.

Bà Huỳnh Phạm Thùy Lan - Phó Chủ tịch UBND phường Cẩm Nam cho biết: “Sau 3 tháng nhân rộng thí điểm (từ tháng 9 - 11/2023), đã có 1.300 trên tổng số 1.571 hộ gia đình, hộ kinh doanh tại Cẩm Nam đồng ý nhận và sử dụng túi. Dựa vào kết quả đạt được, chương trình bắt đầu bán túi thí điểm vào tháng 12/2023, ngày 26/11 bán túi, ngày 1/12/2023 Công ty Cổ phần Công trình công cộng thu gom theo túi được phát; đơn giá túi được quy đổi từ phí vệ sinh môi trường hiện nay là 30 nghìn đồng/tháng”.

Người dân cũng có nhiều ý kiến trái chiều, một số hộ cho rằng nếu áp dụng hình thức thu phí rác thải theo khối lượng như đang thí điểm thì số tiền phải nộp có thể sẽ rất cao. Ai dùng nhiều sẽ phải bỏ tiền nhiều, nhưng họ vẫn rất ủng hộ vì cho rằng đây là sự công bằng và trách nhiệm. Tuy nhiên, vẫn còn một số ý kiến cho rằng đây chỉ là thay đổi cách thức thu phí từ việc bán túi nilon thay vì nộp mỗi hộ 30.000 đồng/tháng, nếu quản lý không chặt thì nhiều người vẫn có thể sử dụng túi thông thường hoặc xả rác bên ngoài khu vực thu gom để không phải bỏ tiền mua thêm.

Lắng nghe phản hồi từ các công nhân môi trường, thực tế một số hộ dân vẫn còn sử dụng các loại túi nilon khác để chứa chất thải gia đình mà không sử dụng túi do công ty môi trường đô thị đã bán hoặc đổ thải thải ra các vị trí khác để tránh phải nộp phí.

Ghi nhận và đánh giá

Ông Nguyễn Thế Hùng, Phó Chủ tịch UBND TP. Hội An cho rằng, việc duy trì hoạt động phân loại rác tại nguồn sẽ làm giảm khoảng 30% lượng rác chôn lấp, hướng đến nền kinh tế tuần hoàn, biến rác thải thành tài nguyên. Đây được xem là giải pháp giúp Hội An trở thành đô thị sinh thái, văn hóa, du lịch xanh, sạch bền vững.

Được biết, hiện nay Hội An mới thí điểm làm trước tại một phường để rút kinh nghiệm, bước đầu tỷ lệ thành công đạt hơn 50%. Cách thức tính phí thu gom rác theo thể tích dù có nhiều điểm cần hoàn thiện nhưng đây sẽ là xu hướng của tương lai để đánh vào ý thức bảo vệ môi trường của người dân.

Thu phí theo hình thức cân rác thải, thu tiền sẽ tạo ra sự công bằng cho các hộ dân, nâng cao ý thức của người dân trong việc hạn chế xả rác ra môi trường; phân loại rác, thu gom để tái chế, vừa đem lại lợi ích kinh tế vừa giảm ô nhiễm môi trường, khắc phục tình trạng xả rác tùy tiện, vô tội vạ, giảm bớt việc chi ngân sách.

Để ghi nhận cách làm của địa phương trong việc chung tay thể hiện trách nhiệm, thực thi Luật BVMT năm 2020, sáng 22/5, nhân dịp tham dự chương trình kỷ niệm ngày Quốc tế đa dạng sinh học năm 2024 tại Hội An, Thứ trưởng Bộ TN&MT Lê Công Thành có chuyến tham quan mô hình này.

Thứ trưởng Bộ TN&MT Lê Công Thành thăm và làm việc tại phường Cẩm Nam. Ảnh: Q.T

Thứ trưởng Lê Công Thành ghi nhận, đánh giá cao những kết quả tích cực đạt được của mô hình và đề nghị chính quyền địa phương và người dân cần tiếp tục duy trì, phát triển mô hình. Bên cạnh đó, lãnh đạo Bộ TN&MT cũng đề nghị các bên liên quan cần nâng cao vai trò giám sát của tổ cộng đồng, tăng cường truyền thông vận động để tạo sự đồng thuận cao của người dân trong việc lan tỏa mô hình.

Việc làm thường ngày của người dân Hội An

Dự kiến đến hết năm 2024, cơ quan quản lý sẽ duy trì cơ chế thí điểm tại phường Cẩm Nam, tiếp tục thu thập số liệu giám sát thực hành của người dân, nghiên cứu xây dựng đề án triển khai thu phí trên toàn TP. Hội An để trình tỉnh phê duyệt.

Căn cứ Luật Bảo vệ môi trường số 72/2020/QH14, một trong những quy định đòn bẩy giúp kiểm soát và hướng đến giảm lượng CTRSH là thu phí CTRSH dựa trên khối lượng hoặc thể tích phát sinh thay vì thu theo định mức chung đối với đối tượng phát sinh rác thải, đặc biệt là đối với các hộ gia đình.

Cùng với đó là các quy định về lộ trình đến ngày 31/12/2024 các địa phương trên cả nước phải triển khai phân loại rác tại nguồn. Việc thí điểm chưa có tiền lệ này đúng với chủ trương xây dựng thành phố sinh thái - văn hóa - du lịch và là bước chuẩn bị cần thiết để Hội An hướng đến thực hiện quy định tại Điều 79 Luật Bảo vệ môi trường vào đầu năm 2025.

Vì sao phải tính đến việc thu phí xử lý rác theo khối lượng? đó là bởi lượng rác thải quá lớn và không ngừng tăng lên trong nhiều năm qua, tạo gánh nặng lớn cho nền kinh tế, đe dọa sự phát triển bền vững của mỗi địa phương, mỗi quốc gia và toàn cầu.

Thu phí rác theo khối lượng, trong điều kiện chưa thể thực hiện phân loại rác tại nguồn, trong khi quá trình thu gom xử lý rác còn nhiều bất cập khó khăn, hẳn sẽ là việc phức tạp, cần chuẩn bị nhiều thứ: từ đưa vào văn bản luật, ban hành nghị định, đến việc tổ chức thực hiện sao cho khoa học, để không làm khó người dân, không thiệt cho bên xử lý và ngược lại. Giải pháp kỹ thuật cần được xây dựng trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm thế giới, căn cứ các đặc thù của nguồn rác thải nước ta.

Điều quan trọng nhất cần chuẩn bị khi áp dụng một giải pháp nhằm giảm thiểu lượng rác thải sinh hoạt, vẫn là sự sẵn sàng và chủ động của người dân.

 Việt Anh