Công tác khí tượng thủy văn không thể thiếu trong ứng phó biến đổi khí hậu

Những hậu quả do BĐKH sẽ ngày càng thảm khốc hơn nếu chúng ta không hành động kịp thời ngay từ bây giờ và thực sự rất cần thiết phải có sự vào cuộc kịp thời của các Cơ quan KTTV trên toàn thế giới. Các thông tin số liệu theo dõi, giám sát và dự báo thời tiết, cảnh báo thiên tai chính xác, kịp thời có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với mỗi người dân, chính phủ trong việc ứng phó với các loại hình thiên tai. Mục đích nhằm giảm thiểu rủi ro thiên tai gây ra và đưa ra các kế hoạch phát triển KT-XH phù hợp, đảm bảo các mục tiêu phát triển bền vững mà Liên hợp quốc đã đề ra.

Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) cùng các thành viên của mình đã và sẽ luôn tiên phong trong ứng phó BĐKH, tận dụng kiến thức và am hiểu chuyên môn để vượt qua thách thức và đạt được sứ mệnh chung trên hành trình hợp tác và hướng tới một thế giới an toàn hơn, chống chịu tốt hơn trước thiên tai. Với chủ đề “KTTV tiên phong ứng phó BĐKH, WMO muốn nhấn mạnh thông điệp trọng tâm năm 2024: Công tác KTTV đóng vai trò tiên phong, hết sức quan trọng và không thể thiếu trong ứng phó BĐKH và thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. Cụ thể hơn, cộng đồng KTTV có nhiệm vụ thu thập, chia sẻ, phân tích dữ liệu về thời tiết, nước, môi trường, qua đó giúp cho chúng ta hiểu được những gì đã và đang xảy ra với khí hậu hiện nay. KTTV không chỉ cung cấp thông tin nhằm hỗ trợ các hoạt động giảm nhẹ BĐKH, mà quan trọng hơn là triển khai hệ thống cảnh báo sớm. Đây là vấn đề then chốt trong công tác thích ứng, giảm nhẹ rủi ro thiên tai, hướng đến một thế giới an toàn và tốt đẹp hơn.

Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), các Cơ quan KTTV quốc gia thành viên của WMO đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến ứng phó với BĐKH. Cộng đồng WMO luôn nỗ lực cung cấp các công cụ và kiến thức để giảm nhẹ, thích ứng với BĐKH. Ứng phó BĐKH có ý nghĩa khác nhau đối với từng cá nhân, đây là nhiệm vụ cấp bách và cần thiết, chúng ta hãy cùng nhau chung tay ứng phó với BĐKH. Cộng đồng KTTV có nhiệm vụ thu thập, chia sẻ, phân tích dữ liệu về thời tiết, nước, môi trường và giúp chúng ta hiểu được những gì đã và đang xảy ra với khí hậu hiện nay. Chúng ta đã và đang tiếp tục phát huy vai trò đó trong cung cấp thông tin nhằm hỗ trợ các hoạt động giảm nhẹ BĐKH. Trên cơ sở đó, WMO đã khởi xướng Chương trình Giám sát Khí nhà kính Toàn cầu nhằm tạo ra nhiều hơn các giải pháp hỗ trợ việc ra quyết định và giảm nhẹ BĐKH.

Tuy nhiên, chỉ giảm nhẹ BĐKH thôi là chưa đủ, thích ứng với BĐKH là điều bắt buộc, đối với nhiều người, đây là vấn đề sống còn. Ưu tiên hàng đầu của các Cơ quan KTTV trên toàn thế giới là cải thiện hệ thống cảnh báo sớm; đây là vấn đề then chốt trong công tác thích ứng, giảm nhẹ rủi ro thiên tai. Cho đến nay, nhiều quốc gia vẫn chưa có đủ khả năng để cung cấp những thông tin cảnh báo sớm nhằm bảo vệ người dân. Đây là lý do tại sao chúng ta đang cùng cộng đồng Thế giới triển khai sáng kiến “Cảnh báo sớm dành cho tất cả” nhằm đạt mục tiêu đến cuối năm 2027, tất cả người dân trên Trái đất đều có thể tiếp cận với thông tin dự báo, cảnh báo sớm một cách chính xác, kịp thời nhằm giảm thiểu thiệt hại về sinh mạng do thiên tai gây ra,… Cơ quan KTTV quốc gia đóng vai trò sống còn trong công tác giảm nhẹ rủi ro thiên tai, ứng phó BĐKH và phát triển bền vững, phải đảm bảo rằng những kiến thức, kinh nghiệm của các Cơ quan KTTV quốc gia được đưa vào trong các chính sách cấp cao về ứng phó biển đổi khí hậu. WMO cam kết chung tay với các Cơ quan KTTV quốc gia để đảm bảo rằng chuỗi giá trị này mang lại tác động ở mọi cấp quốc gia, khu vực và toàn cầu nhằm hỗ trợ phát triển bền vững và toàn diện. 

TS. Hoàng Đức Cường, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục KTTV cho biết, cảnh báo sớm để hành động sớm đã trở thành phương châm hành động của ngành KTTV từ trước đến nay, không chỉ trong các tình huống thiên tai cụ thể mà xuyên suốt tất cả các ngày trong năm. Điều này có ý nghĩa quan trọng để phòng ngừa, sẵn sàng và ứng phó với thời tiết, khí hậu đồng thời góp phần bảo vệ cuộc sống, sinh kế bền vững cho người dân. Như việc ứng phó với ảnh hưởng của hiện tượng El Nino hiện nay, từ giữa năm 2023, Bộ TN&MT đã ban hành Kế hoạch ứng phó với nguy cơ thời điểm nắng nóng, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn mùa khô 2023-2024 và giao nhiệm vụ, giải pháp cụ thể cho từng đơn vị. Trong đó yêu cầu hệ thống dự báo, cảnh báo KTTV quốc gia đã tăng cường dự báo, cảnh báo sớm, dài hạn về tình hình El Nino, nắng nóng, hạn hán, nguồn nước trên phạm vi cả nước. Các địa phương được dự báo nằm trong khu vực ảnh hưởng của hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn đặc biệt là khu vực đồng bằng sông Cửu Long đã xây dựng kế hoạch cấp nước, cân đối khả năng cung cấp nước phục vụ cho các nhu cầu sử dụng trên địa bàn, chủ động thực hiện sớm việc nạo vét, các biện pháp tăng cường tích trữ nước trong các ao, hồ, sông, kênh, rạch, lắp đặt và vận hành các trạm bơm dã chiến, sử dụng các thiết bị để tích, trữ nước,... Bố trí cơ cấu sản xuất phù hợp với khả năng nguồn nước,… Ngoài các bản tin dự báo, cảnh báo thiên tai Tổng cục KTTV đã thực hiện các bản tin dự báo, cảnh báo KTTV phục vụ nông nghiệp hỗ trợ cho các cơ quan quản lý, người dân trong chỉ đạo và sản xuất nông nghiệp nhằm giảm thiểu tối đa các tác động của thời tiết, tăng năng suất và hiệu quả.

Việt Nam nâng cao chất lượng dự báo, cảnh báo khí tượng, thủy văn

Mục tiêu phát triển của ngành KTTV đến năm 2030 hướng đến đạt trình độ khoa học công nghệ tiên tiến của khu vực châu Á; đủ năng lực cung cấp thông tin, dữ liệu KTTV đầy đủ, tin cậy, kịp thời đáp ứng các yêu cầu phát triển KT-XH, phòng chống thiên tai, thích ứng với BĐKH, bảo đảm quốc phòng, an ninh quốc gia; hình thành và phát triển được thị trường dịch vụ, công nghệ KTTV phục vụ đa mục tiêu, đa lĩnh vực. Đến năm 2030, ngành sẽ nâng tổng số trạm quan trắc tự động trên toàn mạng lưới đạt 95% đối với các trạm khí tượng, đo mực nước, đo mưa, đo gió trên cao và tối thiểu 40% đối với các trạm đo lưu lượng nước. Nghiên cứu áp dụng công nghệ quan trắc từ xa bằng vệ tinh, camera, viễn thám, vạn vật kết nối (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động quan trắc phục vụ giám sát, dự báo trên diện rộng.

Dự báo KTTV hằng ngày trong điều kiện thời tiết bình thường có độ tin cậy đạt 80-85%. Dự báo đủ độ tin cậy quỹ đạo và cường độ áp thấp nhiệt đới trước 2-3 ngày, tăng thời hạn cảnh báo quỹ đạo và cường độ bão trước 3-5 ngày. Dự báo, cảnh báo lũ đủ độ tin cậy đối với các hệ thống sông lớn ở Bắc Bộ trước 2-3 ngày, ở Trung Bộ trước 1-2 ngày, ở Nam Bộ trước 10 ngày; tăng chất lượng dự báo định lượng mưa lớn trước 2-3 ngày lên thêm 5-10% so với năm 2020; cảnh báo đủ độ tin cậy lũ quét, sạt lở đất trước 06 giờ; tăng thời hạn dự báo thời tiết đến 10 ngày. Cảnh báo xu thế diễn biến một số hiện tượng KTTV nguy hiểm đến 1 tháng, cảnh báo hiện tượng ENSO tác động đến Việt Nam, hạn hán, xâm nhập mặn từ 3 tháng đến 1 năm; nâng chất lượng dự báo, cảnh báo KTTV dẫn đầu các nước trong khu vực ASEAN. 

Việt Nam là một trong các quốc gia chịu ảnh hưởng lớn bởi thiên tai, do tác động của BĐKH nên những năm gần đây thiên tai khốc liệt, cực đoan, bất thường, tình trạng “bão chồng bão, lũ chồng lũ” ngày càng phổ biến, gây ra những thiệt hại nghiêm trọng. Dự báo xu thế thiên tai này còn tiếp tục trong thời gian tới theo hướng cực đoan và bất thường hơn. Với nhu cầu của xã hội đối với thông tin KTTV ngày càng chi tiết-định lượng hơn, Ngành KTTV Việt Nam đã từng bước hiện đại hóa để nâng cao chất lượng dự báo, đặc biệt trong vấn đề dự báo thời tiết nguy hiểm, mang tính cực đoan gồm mưa lớn, mưa cực trị, tác động của bão. Từ các hệ thống quan trắc nặng tính thủ công đã chuyển sang các hệ thống quan trắc tự động, tính đến nay đã bổ sung được thông tin quan trắc từ hơn 2000 trạm tự động gần như thời gian thực (đo đạc 10 phút một lần). Đến nay, tổng số trạm đo mưa tự động đã được đầu tư xã hội hóa là gần 1.400 trạm; cần quan tâm phát triển hình thức này để tăng thêm nguồn lực cho hệ thống quan trắc đủ dày phục vụ cho việc phát triển các mô hình dự báo giành riêng cho Việt Nam.

Cùng với đó, các hệ thống quan trắc radar thế hệ cũ đã được thay thế một cách đồng bộ bằng các radar thế hệ mới của Nhật Bản, Phần Lan, cùng với đó là trang bị các radar với khả năng di động để phục vụ việc bổ khuyết các điểm thiếu hụt quan trắc và di chuyển đến các điểm có khả năng xảy ra thời tiết cực đoan như khu vực Bão đổ bộ. Bên cạnh đó, các loại quan trắc thám sát mới đã được ứng dụng trong công tác cảnh báo thời tiết nguy hiểm tức thời từ hệ thống định vị sét toàn cầu từ vệ tinh và hệ thống định vị dông sét mặt đất hiện đại của Phần Lan. Đối với việc ứng dụng công nghệ dự báo số, từ cuối năm 2018, với việc triển khai một cách đồng bộ từ việc nâng cấp tính toán (hệ thống siêu máy tính CrayXC40) cùng việc đan dầy-đa dạng hóa công nghệ quan trắc đã bước đầu cho phép thử nghiệm công nghệ đồng hóa số liệu song song với công nghệ mô hình dự báo số chi tiết-phân giải cao vào trong nghiệp vụ dự báo thời tiết tại Tổng cục KTTV.

Hiện nay, ngành KTTV đang tiến tới dự báo dựa trên tác động, bằng cách cung cấp thông tin chi tiết, cụ thể hơn về các rủi ro tiềm ẩn mà thiên tai đó ảnh hưởng cho các lĩnh vực KT-XH hay cho chính người dân trên địa bàn dự báo sẽ có thiên tai ảnh hưởng. Từ đó, thúc đẩy các hành động ứng phó sớm, giúp giảm thiệt hại do thiên tai gây ra. Để thực hiện được dự báo dựa trên tác động, các bộ, ngành, địa phương cần phối hợp chia sẻ những thông tin về các khu vực, các lĩnh vực hoạt động nhạy cảm, dễ bị tác động bởi thiên tai như: Các khu vực nuôi trồng thủy sản, khu vực hầm mỏ khai thác khoáng sản, các công trường xây dựng,… cho các cơ quan dự báo KTTV, để góp phần hỗ trợ hoạt động dự báo, cảnh báo và truyền tin thiên tai có hiệu quả.

MAI HOÀNG
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 8 năm 2024