Rác ứ đọng trên sông Cầu Bây - một dòng chính dẫn nước vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải

Thực trạng ô nhiễm nguồn nước hệ thống Bắc Hưng Hải

Hệ thống công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải (Hệ thống Bắc Hưng Hải) được khởi công xây dựng từ năm 1958, có tổng độ dài dòng chính là 232 km và trên 2.000 km dòng nhánh và kênh các loại cung cấp nước cho sản xuất nông nghiệp và dân sinh của 4 tỉnh, thành phố (Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương). 

Hệ thống Bắc Hưng Hải có nhiệm vụ quan trọng là: Đảm bảo tưới cho 110.000 ha đất canh tác, tạo nguồn cấp nước phục vụ chăn nuôi gia súc gia cầm, nuôi trồng thủy sản diện tích 12.000 ha; tạo nguồn cấp nước sinh hoạt cho hơn 3 triệu người dân và các khu công nghiệp tập trung, các cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp trong vùng, diện tích khoảng 4.300 ha; tiêu nước, chống ngập úng cho diện tích 192.045 ha, bảo vệ dân sinh, sản xuất nông nghiệp và các cơ sở sản xuất khác; duy trì dòng chảy trên các trục sông, góp phần giảm thiểu ô nhiễm, cạn kiệt nguồn nước, cải thiện môi trường sinh thái.

Trong những năm gần đây, hệ thống kênh Bắc Hưng Hải hiện đã bị xuống cấp, nhiều nơi bị bồi lắng làm hạn chế khả năng dẫn nước, dẫn đến tình trạng nước thường xuyên bị ứ đọng, không lưu thông. Hệ thống kênh thủy lợi còn thường xuyên tiếp nhận lượng lớn nước thải từ hoạt động sinh hoạt của các khu đô thị, khu dân cư tập trung; nước thải công nghiệp từ các Khu - Cụm công nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ; chăn nuôi, làng nghề, y tế,... xả thải trực tiếp vào hệ thống gây tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng. Theo số liệu diễn biến chất lượng nước định kỳ tại các tỉnh Hưng Yên, Bắc Ninh, Hải Dương (tần suất 4÷6 đợt/năm) và 8 trạm quan trắc nước mặt tự động (TP. Hà Nội: 1 trạm; Hưng Yên: 4 trạm; Hải Dương: 3 trạm); số liệu của Viện Nước, Tưới tiêu và Môi trường, Bộ NN&PTNT (định kỳ từ 2÷6 đợt/năm, với 10 điểm), hiện trạng nguồn nước hệ thống Bắc Hưng Hải bị ô nhiễm cả về phạm vi và mức độ. Cụ thể, kết quả quan trắc, phân tích mẫu chất lượng nước trong giai đoạn 2017 - 2022 cho thấy, trên 90% các vị trí quan trắc có một hoặc nhiều thông số ô nhiễm hữu cơ, chất dinh dưỡng, vi sinh,… vượt giới hạn cho phép của QCVN 08-MT: 2015/BTNMT cột B1 dùng cho mục đích tưới tiêu, thủy lợi hoặc các mục đích sử dụng khác (gọi tắt là QCVN-08); trên 90% số ngày có giá trị DO không đạt QCVN-08 và trên 70% số ngày có giá trị N-NH4+ và TSS vượt QCVN-08. Đặc biệt vào mùa khô, mức độ ô nhiễm nguồn nước hệ thống Bắc Hưng Hải tăng cao. Các năm gần đây (năm 2021-2022), số liệu tại các trạm quan trắc tự động, liên tục ghi nhận giá trị thông số N-NH4+ vượt giới hạn trong cả mùa mưa. Đến đầu năm 2022, nhiều đoạn sông như nhánh sông Như Quỳnh, Điện Biên (thuộc địa phận tỉnh Hưng Yên) và các sông Cẩm Giàng, sông Sặt, sông Bùi, sông Tứ Kỳ, sông Cửu An, sông Đình Đào (thuộc địa phận tỉnh Hải Dương) không còn khả năng tiếp nhận với thông số N-NH4+ cho mục đích tưới tiêu và giao thông thủy; trên các nhánh sông Cầu Bây và kênh Kiên Thành (TP. Hà Nội), sông Như Quỳnh, Bần Vũ Xá, Cầu Lường và kênh Trần Thành Ngọ, Điện Biên (Hưng Yên) và sông Cầu Bình, cầu Cốc (tỉnh Hải Dương), đoạn sông giáp ranh giữa tỉnh Hưng Yên và tỉnh Hải Dương, không còn khả năng tiếp nhận với các thông số COD, BOD5 cho mục đích tưới tiêu,...

Mặt khác, hệ thống Bắc Hưng Hải còn phải tiếp nhận một lượng lớn nước thải sinh hoạt của các khu đô thị, khu dân cư tập trung; nước thải công nghiệp từ các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, nước thải chăn nuôi, nước thải từ các làng nghề,… và tiếp nhận nguồn nước bị ô nhiễm từ các sông trong khu vực chảy vào (sông Cầu Bây thuộc TP. Hà Nội; các nhánh sông Bần Vũ Xá, sông Đình Dù và kênh Trần Thành Ngọ của tỉnh Hưng Yên; sông Sặt và sông Cửu An của tỉnh Hải Dương;....), làm tình trạng ô nhiễm sông gia tăng.

Số liệu thống kê của Tổng cục Thủy lợi, Bộ NN&PTNT cũng cho thấy, tổng lượng nước thải xả vào hệ thống Bắc Hưng Hải năm 2022 khoảng 438.899 m3/ngày, đêm. Trong đó, nước thải xả vào hệ thống Bắc Hưng Hải chủ yếu là nước thải sinh hoạt của các khu đô thị, khu dân cư tập trung (chiếm tỷ lệ khoảng 72%); các loại nước thải còn lại, gồm: công nghiệp phát sinh từ các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ (khoảng 18%) và nông nghiệp, làng nghề, y tế (khoảng 10%),...

Triển khai đồng bộ các giải pháp giảm ô nhiễm môi trường hệ thống Bắc Hưng Hải

Để giải quyết dứt điểm tình trạng ô nhiễm môi trường đối với hệ thống Bắc Hưng Hải, cải tạo phục hồi môi trường, hệ sinh thái cảnh quan các đoạn sông ô nhiễm, trả lại môi trường ban đầu, vốn có của hệ thống Bắc Hưng Hải, ngày 9/8/2023, Văn phòng Chính phủ đã có Văn bản số 315/TB-VPCP thông báo Kết luận của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà tại Hội nghị về kết quả xử lý ô nhiễm môi trường hệ thống công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải giao nhiệm vụ cho từng bộ, ngành và địa phương để tổ chức thực hiện. Trên tinh thần đó, Bộ TN&MT đã triển khai nhiều chuyến khảo sát, đánh giá thực trạng ô nhiễm môi trường trên hệ Bắc Hưng Hà. Đặc biệt, ngày 14/5, Bộ TN&MT cũng đã tổ chức Hội nghị Đánh giá kết quả thực hiện các nhiệm vụ xử lý ô nhiễm môi trường hệ thống công trình thuỷ lợi Bắc Hưng Hải, trực tiếp, Bộ trưởng Bộ TN&MT Đặng Quốc Khánh chủ trì hội nghị.

Hiện tại, Bộ TN&MT đã xây dựng dự thảo Chỉ thị về các giải pháp cấp bách tăng cường kiểm soát ô nhiễm và xử lý ô nhiễm môi trường nước một số lưu vực sông, trong đó có hệ thống Bắc Hưng Hải. Thực hiện nhiệm vụ xây dựng kế hoạch quản lý chất lượng môi trường nước mặt hệ thống Bắc Hưng Hải; điều tra, đánh giá và đề xuất phương án thí điểm phục hồi các nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt và ô nhiễm các sông Bắc Hưng Hải, Nhuệ - Đáy; xây dựng cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia trong đó có quản lý các thông tin nguồn thải phát sinh nước thải ra hệ thống Bắc Hưng Hải; rà soát, xây dựng dự thảo Quy chuẩn kỹ thuật môi trường quốc gia đối với nước thải nhằm kiểm soát chặt chẽ nước thải phát sinh từ các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ xả ra môi trường nói chung và hệ thống Bắc Hưng Hải nói riêng,... Thời gian tới, Bộ TN&MT sẽ ban hành kế hoạch phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương thực hiện quản lý theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020; phối hợp chặt chẽ với Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm môi trường (Bộ Công an) để khoanh vùng và có phương án giám sát đặc biệt đối với những nguồn phát thải cao, có nguy cơ gây ô nhiễm trên toàn hệ thống Bắc Hưng Hải.

Để khắc phục tình trạng ô nhiễm, trước mắt chúng ta cần triển khai đồng thời nhiều giải pháp, cụ thể: Đối với tình trạng ô nhiễm, các khu công nghiệp trên địa bàn các tỉnh, thành phố Bắc Ninh, Hà Nội, Hưng Yên và Hải Dương có hoạt động xả thải ra hệ thống Bắc Hưng Hải đã xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung.

Đối với hoạt động thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt, thành phố Hưng Yên đã có hệ thống thu gom, xử lý nước thải công suất 6.300 m3/ngày đêm.

Thành phố Hải Dương đã xây dựng hệ thống xử lý nước thải công suất 13.000 m3/ngày đêm. Tỉnh Bắc Ninh đã chỉ đạo các sở, ban ngành, UBND huyện, thị xã liên quan nghiên cứu, báo cáo đề xuất phương án, kinh phí đầu tư và thống nhất địa điểm xây dựng trạm xử lý nước thải tập trung của thị xã Thuận Thành, các huyện Gia Bình, Lương Tài. Thành phố Hà Nội đã lập kế hoạch giai đoạn 2021-2025 đầu tư xây dựng nhà máy xử lý nước thải Phúc Đồng, An Lạc, Đông Dư, Phú Thị để xử lý nước thải sinh hoạt đô thị với tổng công suất khoảng 70.000 m3/ngày đêm.

Cùng với đó, TP. Hà Nội đã lắp đặt 1 trạm quan trắc môi trường nước mặt tự động, liên tục trên sông Cầu Bây. Tỉnh Hải Dương lắp đặt 4 trạm và tỉnh Hưng Yên lắp đặt 4 trạm quan trắc môi trường nước tự động, liên tục.

Các số liệu quan trắc được kết nối trực tuyến về Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Bộ Công an) nhằm phục vụ hiệu quả cho công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường hệ thống Bắc Hưng Hải nói riêng và các lưu vực sông nói chung.

Đặc biệt, Cục Viễn thám Quốc gia (Bộ TN&MT) đang lên kế hoạch phối hợp với Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm môi trường khoanh vùng và giám sát các nguồn phát thải cao, nguy cơ gây ô nhiễm trên toàn hệ thống Bắc Hưng Hải thông qua dữ liệu trực tiếp thu về từ trạm viễn thám Vnredsat-1, Spot 6 và các loại dữ liệu phụ trợ khác. Theo ông Trần Tuấn Ngọc, Cục trưởng Cục Viễn thám Quốc gia, dữ liệu từ trạm vệ tinh có nhiều trường thông tin, Cục sẽ bóc tách nguồn ô nhiễm và tình trạng ô nhiễm, cùng với thông số từ các trạm quan trắc để dự báo, cảnh báo và đề xuất xử lý vi phạm.

TRẦN NGỌC LINH
Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 11+12 năm 2024