Mỗi năm 10 triệu ha rừng bị mất kéo theo nhiều loài thực vật bị suy giảm

Nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học

Theo bảng xếp hạng về mức độ ĐDSH trên thế giới năm 2024, Việt Nam đứng thứ 14 và là một trong 3 quốc gia Đông Nam Á được đánh giá cao về mức độ ĐDSH.

Trang World Population Review mới đây đã cập nhật danh sách 20 quốc gia có mức độ ĐDSH cao nhất trên thế giới. Trong đó, Việt Nam xếp thứ 14 với chỉ số ĐDSH 221,77. Theo danh sách công bố, Việt Nam cũng là 1 trong 3 quốc gia Đông Nam Á được đánh giá cao về mức độ ĐDSH, xếp sau Indonesia (vị trí thứ 2) và trên Malaysia (vị trí 15).

So với thời điểm cuối năm 2022, Việt Nam đã tăng thêm 2 hạng trong danh sách các quốc gia giàu ĐDSH, từ vị trí 16 (tháng 12/2022). Sự thay đổi này cho thấy Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong lĩnh vực bảo tồn thiên nhiên và ĐDSH. Trong đó, theo thống kê của Cục Bảo tồn thiên nhiên và ĐDSH, Bộ TN&MT, đến năm 2023, Việt Nam có ít nhất 21/25 quần thể sinh vật của thế giới; 178 khu bảo tồn thiên nhiên, trong đó có 34 vườn quốc gia; 59 khu dự trữ thiên nhiên; 23 khu bảo tồn loài và sinh cảnh; và 62 khu bảo vệ cảnh quan. Tính đến nay, Việt Nam có 9 khu Ramsar; 11 khu dự trữ sinh quyển thế giới được UNESCO công nhận; 12 vườn di sản ASEAN - đứng đầu khu vực; 1 vùng chim nước di cư quan trọng quốc tế tuyến đường bay Australia - Đông Á (EAAFP); hơn 101 khu vực ĐDSH quan trọng.

Việt Nam cũng được đánh giá là một trong những khu vực quan trọng bậc nhất trong mạng lưới các tuyến đường bay chim di cư và các loài chim đặc hữu với 63 vùng chim quan trọng toàn cầu, 07 vùng chim đặc hữu. Đặc biệt, về hệ động thực vật, đến nay, Việt Nam có khoảng 62.600 loài sinh vật đã được xác định, trong đó khoảng 3.500 loài động vật không xương sống và cá nước ngọt, 1.932 loài động vật có xương sống trên cạn và có trên 11.000 loài sinh vật biển. Hàng năm, nhiều loài mới tiếp tục được phát hiện và ghi nhận có tồn tại Việt Nam. Diện tích rừng cũng ngày càng tăng lên, nếu như năm 1995 (ngay sau khi Việt Nam gia nhập Công ước ĐDSH), độ che phủ rừng chỉ đạt 28,2% thì đến nay, độ che phủ đã lên tới 42,02%,… Nhận xét về mức độ ĐDSH của Việt Nam, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) đánh giá Việt Nam là một trong những quốc gia có mức độ ĐDSH cao nhất thế giới với nhiều hệ sinh thái khác nhau, bao gồm núi, rừng nhiệt đới, núi đá vôi/khoáng, hệ sinh thái biển và ven biển; với hơn 100 loài chim và hơn 10% các loài thực vật của Việt Nam có tính đặc hữu.

Về công tác bảo tồn ĐDSH của Việt Nam, thời gian qua, Việt Nam đã tích cực triển khai nhiều hoạt động, kế hoạch. Trong đó, Việt Nam đã có một hệ thống các khu bảo tồn thiên nhiên được thiết lập, theo quy hoạch và chiến lược là 9% diện tích khu bảo tồn trên cạn, 3 - 5% diện tích vùng ven biển.

Ngoài việc thúc đẩy mở rộng diện tích các khu bảo tồn, Việt Nam cũng hướng tới áp dụng các biện pháp bảo tồn hiệu quả ngoài khu vực bảo vệ, bảo tồn (OECM) bằng cách lồng ghép các yêu cầu về bảo tồn ĐDSH trong các sinh cảnh sản xuất, những sinh cảnh ngoài khu vực bảo tồn. Việt Nam cũng đang tích cực thực hiện các kế hoạch để bảo tồn sự ĐDSH và dịch vụ sinh thái hiện có. Đồng thời, Việt Nam đang nỗ lực hoàn thiện hành lang pháp lý để hỗ trợ công tác bảo tồn ĐDSH; tiếp tục xây dựng và hoàn thiện các cơ chế chính sách liên quan đến quy hoạch bảo tồn ĐDSH quốc gia, xác định các đối tượng cần phải ưu tiên bảo vệ, bảo tồn từ nay tới 2030; Vấn đề về bảo tồn các loài nguy cấp, quý hiếm, được ưu tiên bảo vệ; Kiểm soát các loài ngoại lai xâm hại; Xây dựng cơ sở dữ liệu quan trắc ĐDSH…

Việt Nam đã chủ động và tích cực tham gia nhiều điều ước quốc tế liên quan đến công tác bảo tồn thiên nhiên và ĐDSH như: Công ước về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới; Công ước ĐDSH; Công ước về các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế (Công ước Ramsar); Công ước về thương mại quốc tế đối với các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (Công ước CITES); tham gia Khung ĐDSH toàn cầu Côn Minh-Montreal (GBF)...

Mặt khác, Việt Nam cũng ban hành nhiều chủ trương, chính sách về bảo tồn ĐDSH như: Năm 2022, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược quốc gia về ĐDSH đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, với mục tiêu gia tăng diện tích các hệ sinh thái tự nhiên được bảo vệ, phục hồi và bảo đảm tính toàn vẹn, kết nối; ĐDSH được bảo tồn, sử dụng bền vững nhằm góp phần phát triển kinh tế-xã hội theo định hướng nền kinh tế xanh, chủ động thích ứng với biến đổi khi hậu.

Thủ tướng Chính phủ cũng ban hành Đề án tăng cường phòng, chống tội phạm ĐDSH đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, với quyết tâm tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong việc chấp hành pháp luật về ĐDSH; nhất là thông qua giảm các đầu mối săn bắt, buôn bán, tiêu thụ động, thực vật hoang dã...

Ngăn chặn sự suy giảm đa dạng sinh học trong thập kỷ “Phục hồi hệ sinh thái”

Để thực hiện hiệu quả các nội dung Công ước Việt Nam tham gia, các mục tiêu Chiến lược, Đề án Chính phủ đề ra, với vai trò cơ quan quản lý nhà nước lĩnh vực bảo tồn ĐDSH, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã tham mưu, trình Chính phủ ban hành Quy hoạch bảo tồn ĐDSH quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; Chương trình bảo tồn các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050... và nhiều văn bản hướng dẫn chuyên môn khác.

Bộ cũng Tăng cường phối hợp các đối tác, tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên và ĐDSH như: Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP); Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF)... để xây dựng các chương trình hợp tác nhằm tối ưu hóa nguồn lực huy động cho bảo tồn thiên nhiên và ĐDSH, góp phần triển khai thực hiện GBF và Chiến lược quốc gia về ĐDSH đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050; tích cực tham gia các diễn đàn, hội nghị, hội thảo quốc tế về ĐDSH, thông qua đó tiếp tục khẳng định vai trò của Việt Nam trong việc đóng góp thực hiện các mục tiêu toàn cầu về ĐDSH; đồng thời huy động sự ủng hộ hợp tác với các quốc gia, các tổ chức quốc tế cho công tác bảo tồn ĐDSH của Việt Nam.

Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lê Công Thành cho biết: Ngày Quốc tế ĐDSH (22/5) năm 2024 được Liên hợp quốc phát động với chủ đề “Hãy là một phần của Kế hoạch ĐDSH”, là lời kêu gọi các bên liên quan hãy cùng đóng góp vào việc thực hiện GBF nhằm ngăn chặn sự suy giảm ĐDSH trong thập kỷ “Phục hồi hệ sinh thái”.

Thông điệp này cũng nhằm nâng cao nhận thức của các bên liên quan về GBF và Hội nghị các bên tham gia Công ước về ĐDSH (COP16) sẽ diễn ra từ ngày 21/10 đến ngày 1/11/2024 tại Thành phố Cali (Colombia). Hưởng ứng Ngày Quốc tế ĐDSH năm 2024, Bộ TN&MT đã đề nghị các bộ, ban, ngành, UBND các tỉnh, thành phố đẩy mạnh hơn nữa công tác truyền thông, giáo dục và nâng cao nhận thức về ĐDSH và các giá trị của ĐDSH trong chiến lược phát triển bền vững của quốc gia; phổ biến, hướng dẫn, thực hiện các quy hoạch, chương trình, kế hoạch, chỉ thị trong lĩnh vực bảo tồn thiên nhiên và ĐDSH; 

Triển khai các hoạt động khẩn cấp ngăn chặn tình trạng khai thác quá mức và buôn bán trái phép các loài động vật, thực vật hoang dã; bảo vệ và tôn trọng các phong tục tập quán bền vững của người dân địa phương sống tại các khu vực dễ bị tổn thương như các khu bảo tồn, vườn quốc gia, các khu vực được công nhận di sản thiên nhiên; ngăn chặn, giảm thiểu sự xuất hiện và tác động của các loài ngoại lai xâm hại đối với ĐDSH thông qua các biện pháp kiểm soát, tăng cường quản lý con đường du nhập hoặc diệt trừ các loài ngoại lai xâm hại.

Tiếp tục nghiên cứu và áp dụng các giải pháp giảm ô nhiễm và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đến ĐDSH như: Giảm thiểu phát thải, ngăn chặn và giảm rác thải nhựa, quản lý chặt chẽ thuốc trừ sâu và hóa chất dùng trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, quản lý dịch bệnh, thâm canh bền vững; lồng ghép bảo tồn ĐDSH vào các chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch của các bộ, ngành, địa phương để bảo đảm sự công bằng, toàn diện và đồng bộ trong quá trình ra quyết định có liên quan đến bảo tồn ĐDSH; áp dụng các giải pháp tiên tiến về khoa học công nghệ trong giám sát ĐDSH, phát triển các giải pháp đổi mới nhằm cải thiện việc bảo tồn cũng như sử dụng bền vững ĐDSH tại các địa phương trên cả nước. Bên cạnh đó, các Bộ, ngành, địa phương cần tiếp tục củng cố và tăng cường hệ thống di sản thiên nhiên thông qua triển khai đồng bộ các quy định mới của Luật Bảo vệ môi trường 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP, trong đó ưu tiên tăng cường năng lực và nguồn lực cho quản lý và bảo vệ môi trường các di sản thiên nhiên, hướng dẫn xác lập và công nhận di sản thiên nhiên.

HỮU HƯNG
Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 11+12 năm 2024