Ảnh minh họa

Thủ phạm gieo mầm thảm họa

Theo tờ Dailymail, các nhà nghiên cứu tại California (Mỹ) đã xây dựng một mô hình máy tính mô phỏng đường đi của rác thải nhựa. Họ ước tính 193 quốc gia đã xả ra 8,4 triệu tấn rác thải nhựa liên quan COVID-19 từ đầu đại dịch cho tới tháng 8/2021. Gần 3/4 trong số đó (71%) có thể sẽ dạt lên các bãi biển. Phần lớn rác thải nhựa liên quan Covid -19 là rác thải y tế do các bệnh viện thải ra và đa số là PPE và bao bì của các tập đoàn mua sắm trực tuyến như Amazon và eBay.

PPE gồm khẩu trang, tấm chắn giọt bắn, găng tay dùng một lần, trang phục phẫu thuật. Trong khi đó, nhựa liên quan Covid -19 gồm cả PPE và các loại bao bì nhựa dùng để đựng các vật này, cũng như nhựa từ các bộ xét nghiệm. Tất cả đều có thể bị xả ra sông và cuối cùng trôi theo các ngõ cửa đổ thẳng ra đại dương nếu không được vứt bỏ đúng cách.

Nghiên cứu trên do nhóm nhà nghiên cứu tại khoa khoa học khí quyển trường Đại học Nam Kinh và Viện Đại dương học Scripps thuộc Đại học California ở San Diego thực hiện. Họ sử dụng dữ liệu từ đầu đại dịch năm 2020 tới tháng 8/2021.

Theo mô hình nghiên cứu, sông ở châu Á là nơi mà 73% rác thải nhựa bị xả ra, trong đó ba con sông hứng nhiều rác thải nhựa nhất là Shatt al-Arab, Indus và Dương Tử. Sau đó, rác nhựa sẽ bị cuốn vào Vịnh Persian, Biển Arab và Biển Hoa Đông. Trong khi đó, sông ở châu Âu là nơi 11% lượng rác thải bị xả ra.

Châu Á là nơi có tỷ lệ ca mắc Covid -19 cao nhất (31,2%) và chiếm nhiều lượng rác thải liên quan COVID-19 nhất với 46,3%. Con số này cho thấy nhiều quốc gia đang phát triển như Trung Quốc và Ấn Độ xử lý rác thải y tế ít hơn nhiều so với các nước phát triển ở Bắc Mỹ và châu Âu - nơi cũng có nhiều ca mắc. Đồng tác giả nghiên cứu Amina Schartup tại Viện Đại dương học Scripps cho biết: “Khi chúng tôi làm thuật toán, chúng tôi ngạc nhiên khi thấy lượng rác thải y tế lớn hơn nhiều lượng rác thải từ cá nhân và đa số bắt nguồn từ các nước châu Á, kể cả ở những nước không phải là nơi có nhiều ca Covid -19 nhất”.

Nghiên cứu mới đây cho thấy, đại dịch COVID-19 không chỉ có tác động đến toàn bộ nền kinh tế mà về khía cạnh môi trường đại dịch làm phát sinh khoảng 26.000 tấn rác thải nhựa, tương đương với 2.000 xe buýt 2 tầng xả ra đại dương. Trong đó, các thiết bị bảo hộ cá nhân như: Khẩu trang, găng tay. Điều đáng quan tâm là lượng rác thải nhựa phát sinh do dịch Covid -19 quá tải và việc thu gom, xử lý của các quốc gia càng trở nên khó khăn hơn. Ô nhiễm nhựa đại dương gồm: Trong quá trình phân hủy quang học, các mảnh nhựa thải ra các chất tạo màu và hóa chất, chẳng hạn như bisphenol A (BPA), có liên quan đến các vấn đề về môi trường và sức khỏe. Ngược lại, nhựa cũng có khả năng hấp thu các chất ô nhiễm, chẳng hạn như PCB, từ nước biển. Những chất hóa học này bị nhiễm vào chuỗi thức ăn khi các loài sinh vật biển vô tình ăn phải các mảnh nhựa và gây hại cho các sinh vật biển. Đại dịch Covid-19 đã làm cho vấn đề ô nhiễm nhựa đại dương trở nên trầm trọng hơn. Cụ thể, những người dọn dọn, làm sạch kênh đào ở Leiden, Hà Lan đã phát hiện 1 chú cá bị mắc kẹt trong chiếu bao tay y tế. Một trường hợp khác là chiếc khẩu trang PFF-2 đã được tìm thấy trong dạ dày của một con chim cánh cụt Magellanic đã chết ở Brazil.        

Trong tình hình đại dịch Covid-19 diễn ra thì nhu cầu sử dụng đồ nhựa dùng một lần ngày càng gia tăng và điều này làm tăng áp lực kiểm soát rác thải nhựa toàn cầu. Các nhà khoa học dự đoán rằng vào cuối thế kỷ này, gần như toàn bộ lượng rác thải nhựa liên quan đến đại dịch Covid -19 sẽ trôi dạt trên mặt biển hoặc nằm sâu dưới đáy đại dương và vào cuối thế kỷ này, toàn bộ lượng chất thải nhựa phát sinh do dịch Covid -19 nằm lại dưới đáy biển là 28,8% và lượng rác thải nhựa trôi nổi trên bề mặt đại dương chiếm khoảng 70,5%. Nghiên cứu của Peng và Wu cho thấy 87,4% lượng chất thải trên là từ các bệnh viện, chứ không phải từ việc sử dụng cá nhân. Việc sử dụng các loại thiết bị bảo hộ của từng cá nhân chỉ chiếm góp 7,6% trong tổng số rác thải nhựa toàn cầu, trong khi bao bì và bộ dụng cụ kiểm tra y tế lần lượt chiếm 4,7% và 0,3%. Không chỉ bệnh viện, các cơ sở cách ly tại nhà cũng tạo ra một lượng rác thải nhựa khổng lồ và thường được thải ra chung với rác thải sinh hoạt. Hàng nghìn tấn khẩu trang, găng tay, bộ dụng cụ y tế và khăn che mặt từ khi bắt đầu đại dịch cho đến tháng 8 năm nay, đã được vận chuyển và xả thẳng ra 369 con sông lớn. Nếu dân số toàn cầu tuân thủ tiêu chuẩn sử dụng một chiếc khẩu trang dùng một lần mỗi ngày sau khi ngừng hoạt động, đại dịch 3 có thể dẫn đến lượng tiêu thụ và lãng phí hàng tháng trên toàn cầu là 129 tỷ khẩu trang và 65 tỷ găng tay. Chúng ta có thể nhận thấy tác động lâu dài từ nguồn rác thải nhựa phát sinh do đại dịch Covid -19 đối với việc bảo vệ đại dương trên toàn cầu. Đại dịch Covid-19 đặt ra rất nhiều thách thức trong việc bảo vệ đại dương trước rác thải nhựa. Khi vấn đề rác thải y tế ngày càng đáng quan ngại, việc theo dõi nơi chúng được tập kết cũng trở thành một vấn đề. Ở Indonesia, người ta thậm chí vẫn có thể kiếm thêm chút tiền từ một số loại rác thải y tế như vỏ chai dịch truyền tĩnh mạch. Mỗi kg vỏ chai làm bằng nhựa y tế chất lượng hàng đầu có thể bán được 6.000-7.000 rupiah. Mức giá này là gấp đôi so với giá của vỏ chai lọ nhựa thông thường. Do đó, việc nâng cao nhận thức của người dân cũng hết sức quan trọng. Việc thực hiện phòng chống đại dịch, khiến cho khẩu trang được sử dụng ngày càng phổ biến, chúng gây ra một vấn đề lớn về môi trường. Khẩu trang được làm từ vi nhựa và chúng cần được tiêu hủy đúng cách. Bởi vì virus có thể tồn tại 3 - 4 giờ trong môi trường không khí thoáng, 8 giờ trong môi trường trong nhà, và đến 2-3 ngày trong không gian ẩm ướt và chật hẹp, chất chồng lên các vật chất lây nhiễm khác như bên trong thùng rác hoặc bên trong bãi rác. Vì vậy, nếu không xử lý đúng cách dễ dàng khiến cho tình trạng dịch bệnh ngày càng trở nên trầm trọng hơn. Thông thường, tại các bệnh viện có nơi xử lý rác thải nhựa riêng để phân loại rác thải độc hại, rác thải lây nhiễm,… Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập ví dụ như lò đốt gặp nhiều khó khăn về vấn đề xin giấy phép về việc xây dựng và xử lý chất thải nguy hại. Những vấn đề trên chính là một hồi chuông cảnh báo rằng đã đến lúc và cần quan tâm đến vấn đề rác thải nhựa từ các dòng sông lớn và lưu vực sông. Đặc biệt, công tác quản lý chất thải y tế cần được quan tâm hơn nữa ở những nơi được coi là tâm dịch, điểm nóng về dịch Covid -19, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển.

Giải pháp cho ô nhiễm rác thải nhựa đại dương

Các nhà nghiên cứu cũng ước tính trong vòng 3-4 năm tới, phần lớn rác thải nhựa trên đại dương sẽ dạt lên bãi biển hoặc chìm xuống đáy đại dương.

Để xử lý số rác thải khổng lồ trên đại dương này, các tác giả Amina Schartup tại Viện Đại dương học Scripps kêu gọi thế giới chung tay quản lý tốt hơn rác thải y tế tại các tâm dịch, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Họ kêu gọi toàn cầu nâng cao nhận thức về ảnh hưởng môi trường của rác thải nhựa và PPE và phát triển các loại vật liệu thân thiện với môi trường.

Một cách tiếp cận nữa có thể là phát triển công nghệ đổi mới để thu gom, phân loại, xử lý và tái chế rác thải nhựa tốt hơn. Người dân có thể góp phần bằng cách vứt rác thải liên quan Covid-19 đúng nơi quy định và tái chế khi có thể.

Tìm kiếm giải pháp cho vấn đề ô nhiễm môi trường nói chung và ô nhiễm rác thải nhựa đại dương nói riêng nhận được sự quan tâm của các nhà khoa học trên thế giới. Lời giải căn cơ cho vấn đề này có thể từ yếu tố văn hóa. Sự chuyển đổi văn hóa môi trường là quá trình chuyển đổi nhận thức, hành vi bảo vệ môi trường, là các giải pháp sáng kiến đóng góp cho cải thiện tình trạng ô nhiễm môi trường. Khi văn hóa môi trường được lan tỏa và ngấm sâu vào đời sống của người dân thì đó sẽ là lời giải gốc rễ của vấn đề này. Mặc dù văn hóa môi trường rất quan trọng, yếu tố công nghệ sẽ hỗ trợ đắc lực để gia tăng hiệu quả công tác bảo vệ môi trường như mong đợi. Tóm lại, rác thải nhựa đại dương là vấn đề môi trường thực sự đáng ngại cho toàn cầu. Trong bối cảnh dịch bệnh Covid -19, ô nhiễm rác lại càng trầm trọng đặt ra yêu cầu tìm kiếm các giải pháp khoa học căn cơ cho vấn đề này. Bên cạnh yếu tố công nghệ, chuyển đổi văn hóa môi trường sẽ la chìa khóa cho vấn đề này.

HIỀN LINH UYÊN

Đại học Quốc gia Hà Nội