Được xem là bảo tàng địa chất, Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà chứa đựng những di sản giá trị cần được gìn giữ, nơi chứng kiến những thay đổi đặc trưng trong lịch sử phát triển Trái đất. Vùng biển này gồm nhiều hệ tầng trầm tích lục nguyên và cacbonat, có tuổi từ nguyên đại Cổ sinh đến Tân sinh. Nhiều hệ tầng trầm tích ở khu vực này chứa đựng các vết tích cổ sinh vật dưới các dạng hoá thạch khác nhau, trong đó có những nhóm ngành động, thực vật đã tuyệt diệt hoặc gần như tuyệt diệt trên trái đất. Sự hiện diện của rừng nguyên sinh, vịnh và những hòn đảo trên vịnh là những minh chứng độc đáo về quá trình vận động, phát triển liên tục của dạng địa hình karst, hệ fengcong (cụm đỉnh chóp nón) và fenglin (các đặc điểm tháp bị cô lập) hình thành qua hàng triệu năm trong điều kiện nhiệt đới, ẩm, diễn tiến lớn từ các dãy núi cao xuống đến biển, nơi địa hình karst cuối cùng đạt tới mực xâm thực cơ bản.

Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà bao gồm toàn bộ các giai đoạn của quá trình biển làm ngập chìm karst nhiệt đới cũng như có 3 loại hình hang động chủ yếu (hang hàm ếch biển cổ, hang nền karst cổ và hàm ếch). Vịnh Hạ Long thể hiện các giai đoạn muộn hơn của quá trình biển ngập chìm, còn quần đảo Cát Bà bổ sung các giá trị địa chất quan trọng vào di sản thông qua các mẫu hình về các giai đoạn đất liền và liên triều, mà một số rất hiếm, thậm chí là độc đáo.

Mô hình tiến hóa karst của Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà

Về giá trị địa chất - địa mạo, Vịnh Hạ Long là một mẫu hình tuyệt vời về Karst trưởng thành trong điều kiện nhiệt đới ẩm với quá trình tiến hóa karst đầy đủ trải qua 20 triệu năm nhờ sự kết hợp đồng thời của các yếu tố như tầng đá vôi dày, khí hậu nóng ẩm và quá trình nâng kiến tạo chậm. Vịnh Hạ Long hội đủ tất cả các dạng cơ bản của địa hình karst như đồng bằng karst, phễu và thung lũng, chóp và tháp karst, đặc biệt rất phổ biến địa hình karst kiểu Phong Tùng (Fengcong) và Phong Linh (Fengling) đặc trưng cho giai đoạn phát triển tận cùng của quá trình karst nhiệt đới.

Giá trị địa chất - địa mạo vịnh Hạ Long còn được thể hiện qua hệ thống hang động phong phú, được hình thành từ 2.000.000 - 11.000 năm cách ngày nay. Quá trình biển ngập và xâm thực biển đã làm cho địa mạo karst vịnh Hạ Long trở thành độc nhất vô nhị trên thế giới, có tính nền tảng cho khoa học địa mạo và có ý nghĩa toàn cầu. Khu vực Di sản có 775 hòn đảo, phần lớn là đảo đá vôi, đã phát hiện 66 hang động, 42 tùng, 81 áng và 193 bãi cát cùng hệ thống hóa thạch phong phú.

Còn tại Cát Bà có tính đa dạng về địa chất, thể hiện ở sự đa dạng về các đặc điểm địa chất (đá, khoáng vật, hóa thạch, địa tầng, cấu trúc, môi trường trầm tích…) và địa hình - địa mạo. Quần đảo Cát Bà là phần ven rìa phía tây của cánh đồng karst Hạ Long bị nước biển xâm thực. Đây là dạng karst đặc biệt, một trong những nguyên nhân tạo nên sự hấp dẫn của vịnh Hạ Long và các đảo đá vôi lân cận.

Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà được công nhận là Di sản Địa chất Quốc tế

Về địa hình dương, phổ biến nhất là các dãy núi đá vôi với các đỉnh dạng chóp, ít gặp hơn là các quả núi đá vôi đơn độc dạng tháp. Về địa hình âm, trên đảo Cát Bà có nhiều phễu karst, thung lũng karst và hang động karst. Trên bề mặt các khối đá vôi trên đảo Cát Bà cũng như trên các đảo nhỏ trong quần đảo thường phát triển địa hình rãnh xẻ (carư), nhiều chỗ tạo nên loại đá tai mèo nhọn sắc. Hang động karst trên các đảo đá vôi cũng mang những nét riêng, được chia thành 3 loại, phụ thuộc vào hình thái, thời gian và điều kiện tạo thành: Hang ngầm cổ, hang nền và hang hàm ếch (một biến thế của hang hàm ếch là hang luồn).

Trước đây, Trung tâm Karst và Di sản Địa chất (Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản) đã cùng với các nhà khoa học trong nước xây dựng hồ sơ đề cử Di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long - Quẩn đảo Cát Bà của Việt Nam là Di sản Địa chất Quốc tế và cũng là 1 trong 100 điểm Di sản Địa chất Quốc tế được đề cử lần này.

Ngày 16/9/2023, tại Kỳ họp lần thứ 45 của Ủy ban Di sản Thiên nhiên Thế giới, UNESCO đã công nhận Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà là Di sản Thiên nhiên thế giới liên tỉnh - thành phố đầu tiên ở Việt Nam. Do đó, việc Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà được IUGS (Liên hiệp Khoa học Địa chất Quốc tế) công nhận là Di sản Địa chất Quốc tế thêm một lần nữa khẳng định giá trị của Di sản này.

Theo baotainguyenmoitruong.vn