Ông Laurent Umans - Bí thư thứ Nhất, Nước và Biến đổi Khí hậu, Đại sứ quán Vương quốc Hà Lan

Phát biểu khai mạc, ông Laurent Umans - Bí thư thứ Nhất, Nước và Biến đổi Khí hậu, Đại sứ quán Vương quốc Hà Lan cho rằng: Tài nguyên thiên nhiên của dòng sông Mekong đóng vai trò quan trọng trong nguồn sinh kế của hàng chục triệu người. Nhiều dòng chảy chính và phụ lưu, khai thác tài nguyên nước ngầm cũng như cát quá mức là biểu tượng gắn liền với sự phát triển kinh tế nhanh chóng trong khu vực. Đồng bằng sông Cửu Long chịu tác động của cả yếu tố khí hậu và con người. Mực nước biển dâng toàn cầu, dòng chảy bất thường, sụt lún đất, xói lở bờ biển và xâm nhập mặn là một trong những thách thức cấp bách nhất. Trong số đó, xâm nhập mặn gia tăng, không chỉ khiến vùng đồng bằng này thiệt hại hàng triệu đô la hàng năm trong tình trạng thiếu nước ngọt và mất mùa mà còn được xác định là điểm mấu chốt trong quy hoạch sử dụng đất. Do đó, tọa đàm này sẽ đưa ra các khuyến nghị về những giải pháp phù hợp cho sụt lún và xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Về nguồn gốc của vấn đề xâm nhập mặn ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long, Giáo sư Sepehr Eslami Arab, chuyên gia về nước Hà Lan cho biết những năm gần đây, đồng bằng sông Cửu Long bị hạn hán, xâm nhập mặn nặng nề và thường xuyên hơn đã gây ra thiệt hại lớn cho sản xuất, đời sống của hàng chục triệu dân ở khu vực này. Đặc biệt, cuối năm 2015 và những tháng đầu năm 2016, diễn biến xâm nhập mặn tại ĐBSCL được đánh giá nặng nề nhất trong 100 năm qua. Nguyên nhân chính gây ra tình trạng xâm nhập mặn ở vùng châu thổ Mê Công được đưa ra là do sự tác động, khai thác quá mức của con người. Ông Sepehr Eslami dự báo trong khoảng từ 20 - 30 năm tới, nếu nhìn vào tác động của biến đổi khí hậu cùng với sụt lún và thay đổi kiến trúc lòng sông thì vùng bị ảnh hưởng ở đồng bằng sông Cửu Long có thể lên tới 354.000 - 688.000 ha. Vì vậy, chỉ có từ đây đến năm 2050 để Việt Nam áp dụng các biện pháp giảm thiểu thiệt hại, từ đó về sau mọi thứ sẽ vượt ngoài tầm kiểm soát của con người.

Ông Sepehr Eslami Arab ( trình bày online) – Chuyên gia về nước : Kỹ sư duyên hải và hàng hải ; Cố vấn dân sự và môi trường

Theo ông Sepehr Eslami, muốn giải quyết được vấn đề khai thác cát, nước ngầm thì trước hết phải giải quyết được vấn đề sụt lút, từ đó mới có thể xây dựng được cơ sở hạ tầng bền vững. Những giải phải được ra tại buổi toạ đàm là hạn chế việc khai thác cát, nước ngầm; hướng dẫn người dân thay đổi phương thức canh tác giúp thích ứng với xâm nhập măn và sụt lún đất; tưới tiết kiệm thay thế cho tưới tràn; lưu trữ lượng nước ngọt sâu dưới lòng đất; áp dụng công nghệ lọc nước nano trực tiếp, giảm lượng nước phóng ra môi trường.

Tiến sĩ Nguyễn Quốc Định – Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản Việt Nam

Cũng trong buổi toạ đàm, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Định cũng đã chia sẻ về dự án nghiên cứu lún tại tỉnh Cà Mau giai đoạn 2 – Dự án quan trắc thí điểm là phần mở rộng của nghiên cứu Giai đoạn 1 được tiến hành trong giai đoạn 2012-2013. Nghiên cứu giai đoạn 1 cho thấy việc khai thác nước ngầm là nguyên nhân chính gây ra mất đất đáng kể dọc theo bờ biển Cà Mau do lún. Kết quả Giai đoạn 1 ước tính rằng, tốc độ lún có thể đạt từ 3-7 cm/năm và tổng độ lún có thể đạt trên 1 m trong vài thập kỷ tới. Người ta lo ngại rằng nhiều tỉnh khác ở miền Nam Việt Nam có thể bị sụt lún tương tự. Điều này có thể gây ra những hậu quả rất nghiêm trọng cho cuộc sống của người dân ở các tỉnh này nói riêng và Việt Nam nói chung.

Mục tiêu chính của Dự án quan trắc thí điểm Giai đoạn 2 là xác minh xem liệu các kết luận rút ra từ Giai đoạn 1 có đúng hay không, bằng cách lắp đặt thiết bị quan trắc lún tại 3 địa điểm đại diện được lựa chọn tại Cà Mau. Công việc lắp đặt các trạm quan trắc lún gồm các công việc sau đây:

• Lắp đặt các mốc quan trắc lún ở độ sâu 100 m để theo dõi sự lún mặt đất. Tại mỗi mốc quan trắc, gương phản xạ công nghệ ra-đa khẩu độ tổng hợp giao thoa (InSAR) cũng sẽ được lắp đặt nhằm phân tích InSAR trong tương lai, phục vụ quan trắc lún đất ở các khu vực theo diện rộng.

• Lắp đặt các piezometers đo áp lực nước lỗ rỗng ở ba độ sâu khác nhau tại điểm lắp đặt mốc quan trắc lún, để quan trắc sự thay đổi mực nước ngầm theo chiều sâu ở các phân vị địa chất bị nén nhiều nhất và các phân vị trên nó.

• Thực hiện thí nghiệm xuyên tiêu chuẩn (SPT) và thí nghiệm xuyên tĩnh kết hợp đo áp lực nước lỗ rỗng (CPTu) ở cả ba địa điểm, và thu thập một số mẫu đất đại diện để xác định các đặc tính cơ lý đất.

• Thu thập và trình bày các kết quả của việc quan trắc lún và áp lực nước ngầm trong suốt thời gian của dự án (cho đến cuối tháng 8 năm 2017).

• Đánh giá và phân tích các kết quả quan trắc, trong mối tương quan đến khả năng lún ở Cà Mau trong tương lai.

Ngoài các kết quả quan trắc mới này, VIGMR và DWRPIS đã cung cấp những dữ liệu rất có giá trị về công suất khai thác nước ngầm hiện nay, sự suy giảm mực nước trong một số giếng quan trắc đã được vận hành từ năm 1995, và minh giải các điều kiện địa chất dựa trên một số lượng lớn các lỗ khoan, trong đó một số giếng đạt đến độ sâu 400 m mà chưa đến đá gốc.

Do việc bơm khai thác nước ngầm cũng đang diễn ra sâu rộng ở tất cả các tỉnh phía Nam khác của Việt Nam, toàn bộ miền Nam Việt Nam có nguy cơ bị mất đi dưới mực biển trong vòng vài thập kỷ tới. Điều đó cũng gây những hậu quả nghiêm trọng đối với Việt Nam.

Sự sụt lún đất đang diễn ra sẽ làm trầm trọng thêm sự gia tăng ngập lụt, gây ảnh hưởng đáng kể đến hệ thống thủy lợi, xâm nhập mặn, nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, nhà cửa và các cơ sở hạ tầng trong khu vực. Các vấn đề này cũng được nghiên cứu sâu hơn để đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai của vùng ĐBSCL.

Phần cuối cùng của báo cáo này đưa ra một số khuyến nghị cho việc mở rộng chương trình quan trắc trên toàn bộ miền Nam Việt Nam (ĐBSCL), và các hành động cần thiết để làm giảm hoặc ngừng lún trong tương lai. Hành động chính được khuyến cáo là thực hiện càng sớm càng tốt các biện pháp để dừng hoặc giảm đáng kể bơm khai thác nước ngầm đang diễn ra. Điều này sẽ đòi hỏi phải tìm các biện pháp thay thế để cung cấp nước ngọt cho các vùng này. Các biện pháp thay thế có thể là sự kết hợp của các nhà máy lọc nước quy mô nhỏ và lớn sử dụng hệ thống nước sông Mê Kông làm nguồn cung cấp chính, và các hồ chứa quy mô vừa và nhỏ để thu gom và trữ nước mưa.

Bên cạnh đó, buổi toạ đàm cũng ghi nhận rất nhiều những câu hỏi, ý kiến đóng góp đến từ các nhà báo có chuyên môn về lĩnh vực môi trường. Buổi toạ đàm kết thúc vào lúc 17h30 cùng ngày.

Khánh Linh- Chí Linh