Các quy định mới liên quan tới quản lý CTRSH 

Luật bảo vệ môi trường (BVMT) năm 2020 đã bổ sung nhiều nội dung mới liên quan đến quản lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH). Điều 75 yêu cầu phân loại CTRSH tại nguồn thành 03 loại là chất thải rắn (CTR) có khả năng tái chế, chất thải thực phẩm và CTRSH thông thường khác. Bộ TN&MT xây dựng hướng dẫn phương pháp định giá dịch vụ xử lý CTRSH; quy định định mức kinh tế, kỹ thuật về thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH; hướng dẫn kỹ thuật về phân loại CTRSH. Khoản 2, Điều 77 quy định: Cơ sở thu gom, vận chuyển CTRSH có quyền từ chối thu gom, vận chuyển CTRSH của hộ gia đình, cá nhân không phân loại, không sử dụng bao bì đúng quy định và thông báo cho cơ quan có thẩm quyền để kiểm tra, xử lý theo quy định của pháp luật Khoản 1 Điều 79 về giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH tính toán dựa trên khối lượng hoặc thể tích chất thải đã đươc phân loại, và CTR có khả năng tái chế tái sử dụng, chất thải nguy hại mà được phân loại thì không phải chi trả giá dịch vụ [1].

Chính phủ đã ban hành Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, ngày 10 tháng 01 năm 2022, quy định chi tiết một số điều của Luật BVMT năm 2020. Bộ TN&MT cũng đã ban hành thông tư số 02/2022/TT-BTNMT ngày 10/01/2022 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật BVMT năm 2020, triển khai hướng dẫn đến các địa phương, và giao trách nhiệm cho địa phương được quyền lựa chọn, tự quyết phương án thu gom, phân loại chi tiết CTRSH thành các nhóm nhỏ hơn. Về phía cơ quan quản lý nhà nước cấp địa phương cần chuẩn bị tốt, sẵn sàng về cơ sở hạ tầng, kỹ thuật, để có thể triển khai hiệu quả các quy định của Luật vào thực tế. Ngày 07/7/2022, Chính phủ đã ban hành Nghị định 45/2022/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BVMT. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, khi triển khai những quy định của pháp luật về quản lý CTRSH, hầu hết các quốc gia đều thực hiện theo quy trình, đầu tiên là tham vấn ý kiến cộng đồng, đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi của người dân và sau đó triển khai thực hiện. Do vậy, khi đưa điều luật này vào thực tế từ năm 2025 thì lộ trình cần thiết phải thực hiện là nghiên cứu nhận thức từ đó điều chỉnh hành vi của người dân, đồng thời phổ biến các quy định pháp luật vào cuộc sống [2], [3], [4].

Đối với người dân, việc phân loại CTR tại nguồn chính là một trong những hành động cơ bản nhất, đơn giản nhất để BVMT. Thực hiện theo định hướng của luật BVMT năm 2020 về phân loại CTRSH vừa tiết kiệm tài nguyên cho đất nước, vừa tăng lợi ích kinh tế cho người dân. Để có thể triển khai thực hiện việc phân loại CTRSH tại nguồn và áp dụng các quy định về thu giá dịch vụ thu gom CTRSH dựa trên khối lượng hoặc thể tích chất thải đã được phân loại như quy định của luật BVMT năm 2020 theo lộ trình muộn nhất ngày 31/12/2024, nhóm nghiên cứu của TS. Hoàng Thị Huê và cộng sự đã thực hiện nghiên cứu đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi của người dân về quản lý CTRSH quy định trong luật BVMT năm 2020 và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả phân loại, thu gom CTRSH tại một số tỉnh miền Bắc, Việt Nam. Nhóm nghiên cứu đã hệ thống cơ sở lý luận và kinh nghiệm Quốc tế và Việt Nam về việc triển khai các quy định quản lý CTRSH đến với người dân; xây dựng các bộ tiêu chí đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi người dân về quản lý CTRSH; đánh giá sự sẵn lòng tham gia của người dân thu hồi, chuyển giao các sản phẩm sau khi sử dụng và đánh giá mức sẵn lòng chi trả của người dân về việc thực hiện giải pháp tính giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH tính toán dựa trên khối lượng hoặc thể tích CTRSH đã được phân loại. Để xây dựng được 03 bộ tiêu chí dự thảo, nhóm nghiên cứu đã sử dụng phương pháp thu thập tài liệu tổng quan các công trình nghiên cứu trên Thế giới và Việt Nam, đồng thời dựa trên các yêu cầu mới về quản lý CTRSH quy định trong luật với nhóm tiêu chí về nhận thức BVMT và quản lý CTRSH (14 chỉ tiêu); nhóm tiêu chí về thái độ của người dân đối với hoạt động BVMT nói chung và hoạt động phân loại, thu gom, tái sử dụng CTRSH nói riêng (12 chỉ tiêu); nhóm tiêu chí về chuẩn mực chủ quan của người dân về BVMT và quản lý CTRSH (7 chỉ tiêu); nhóm tiêu chí về hành vi BVMT và quản lý CTRSH (6 chỉ tiêu). Bộ tiêu chí đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi của người dân về BVMT và quản lý CTRSH là cơ sở để xây dựng phiếu điều tra xã hội học, từ đó thực hiện hoạt động đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi của người dân trong QLMT nói chung và phân loại, thu gom, tái sử dụng CTRSH nói riêng, phù hợp cho từng vùng miền sinh thái đặc thù và khu vực với những đặc thù về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội, đặc thù văn hóa của người dân của các khu vực đô thị, du lịch, nông thôn đồng bằng miền núi và ven biển. Sau đó, nhóm nghiên cứu đã đánh giá các điểm mạnh và các điểm tồn tại bộ tiêu chí dự thảo, thông qua tổ chức các cuộc hội thảo. Tiếp theo, nhóm tác giả đã tiến hành hiệu chỉnh bộ tiêu chí. Nghiên cứu hiệu chỉnh để hoàn thiện bộ tiêu chí dựa trên các cơ sở gồm: (1) các yêu cầu về quản lý CTRSH quy định trong luật BVMT năm 2020 có hiệu lực 1/1/2022; (2) các nguồn tài liệu tham khảo đã chọn lọc và kế thừa về mô hình đánh giá, các tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi về về quản lý CTRSH, (3) mục tiêu nghiên cứu của đề tài, (4) kết quả đánh giá thử nghiệm từ bộ tiêu chí sơ bộ, (5) kết quả tham vấn chuyên gia. Phương pháp tham vấn chuyên gia được tiến hành như sau: Tham vấn 2 vòng lặp chuyên gia trong việc xây dựng, hiệu chỉnh các tiêu chí đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi của người dân về quản lý CTRSH; kịch bản thu hồi, chuyển giao các sản phẩm sau khi sử dụng; kịch bản về việc thực hiện giải pháp tính giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH, tính toán dựa trên khối lượng hoặc thể tích CTRSH đã được phân loại, và mức sẵn lòng chi trả; từ đó hoàn thiện các tiêu chí đánh giá và quy trình đánh giá tối ưu phù hợp với điều kiện thực tế.

Vòng 1: Trên cơ sở 03 bộ tiêu chí dự thảo và hệ thống bộ câu hỏi sơ bộ mà nhóm nghiên cứu xây dựng, nhóm nghiên cứu đã thực hiện tham vấn 10 chuyên gia hàng đầu cả nước về quản lý xã hội và quản lý môi trường - thông qua các cuộc hội thảo (trong đó có 05 chuyên gia trong Trường Đại học TN&MT Hà Nội và 05 chuyên gia ngoài trường); Vòng 2: Sau tham vấn lần 1 nhóm nghiên cứu chỉnh sửa 03 bộ tiêu chí và các câu hỏi, tiếp theo, nhóm nghiên cứu liên hệ trực tiếp để tham vấn lần hai cùng với các chuyên gia đã tham vấn lần 1 và tiếp tục tiến hành chỉnh sửa, hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá đến khi đạt được kết quả mong muốn.

Sau khi hoàn thiện bộ tiêu chí và bảng hỏi, nhóm nghiên cứu đã triển khai nhiều nghiên cứu tại các địa phương về đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi của người dân đô thị, nông thôn đồng bằng, miền núi, ven biển và khu vực phát triển du lịch về quản lý CTRSH quy định trong pháp luật BVMT 2020 ở một số tỉnh miền Bắc Việt Nam; đánh giá sự sẵn lòng tham gia của người dân thu hồi, chuyển giao các sản phẩm sau khi sử dụng ở một số tỉnh miền Bắc Việt Nam; đánh giá mức sẵn lòng chi trả của người dân về việc thực hiện giải pháp tính giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH dựa trên khối lượng hoặc thể tích chất thải đã được phân loại ở một số tỉnh miền Bắc Việt Nam; Song song với các nghiên cứu thực tiễn, nhóm nghiên cứu đã phối hợp cùng với chính quyền địa phương, hội phụ nữ, hội cựu chiến binh, đoàn thanh niên,... tổ chức các hội nghị tuyên truyền, chia sẻ kiến thức về BVMT cũng như các quy định mới về quản lý CTRSH theo luật BVMT năm 2020, đồng thời hướng dẫn người dân cách phân loại, tái sử dụng triệt để CTRSH tại nguồn.

Lời cảm ơn

Tập thể tác giả xin trân trọng cảm ơn đề tài “Nghiên cứu đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi của người dân về quản lý chất thải rắn sinh hoạt quy định trong pháp luật bảo vệ môi trường 2020 và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Áp dụng thí điểm tại một số tỉnh miền Bắc Việt Nam”, mã số: TNMT.2022.01.47 đã hỗ trợ về số liệu và thông tin để thực hiện bài báo này.

Tài liệu tham khảo

[1] Luật Bảo vệ môi trường số 72/ 2020/QH14 ngày 17 tháng 11 năm 2020.
[2] Nghị định 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 “Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường”.
[3] Nghị định 45/2022/NĐ-CP ngày 07/7/2022, quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. 
[4] Thông tư 02 /2022TT - BTNMT ngày 10 tháng 1 năm 2022 Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường.

HOÀNG THỊ HUÊ, BÙI THỊ THU TRANG, NGUYỄN THỊ HỒNG HẠNH
NGUYỄN THỊ HOÀI THƯƠNG
Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 13 (Kỳ 1 tháng 7) năm 2024