Tháng 3/1997, các đại diện từ 20 quốc gia tham gia Hội nghị quốc tế đầu tiên về con người bị ảnh hưởng bởi các con đập, tổ chức tại Brazil, đã quyết định lấy ngày 14/3 là Ngày Quốc tế hành động vì các dòng sông.

Ảnh minh họa

Ra đời cách đây hơn 2 thập kỷ, Ngày Quốc tế Hành động vì các dòng sông (14/3) là dịp để các quốc gia trên thế giới cùng cất chung tiếng nói chống lại các dự án phát triển dưới nước mang tính phá hủy, đòi lại sức khỏe, yêu cầu chính sách quản lý công bằng và bền vững cho các dòng sông.

Các dòng sông vốn được xem là mạch sống của Trái đất. Tuy nhiên, hoạt động của con người đang đe dọa nghiêm trọng tới các dòng sông. Cộng đồng trên thế giới cần được tiếp cận với nước sạch và đã đến lúc cần phải bảo vệ những dòng sông để đảm bảo "mạch nguồn" xanh hơn bao giờ hết.

Ngày quốc tế hành động vì các dòng sông năm 2022 đã nêu bật tầm quan trọng của các dòng sông đối với đa dạng sinh học bởi các con sông là chìa khóa để khôi phục và duy trì đa dạng sinh học của thế giới. Các hệ thống sông là khu vực có sự đa dạng sinh học cao nhất trên trái đất và cũng là nơi có hoạt động mạnh nhất của con người.

Nhiều năm qua, Việt Nam đã đưa ra những quyết sách quan trọng và hành động thiết thực để bảo vệ cũng như hồi sinh mạch nguồn sự sống của Trái Đất này.

Quản lý hiệu quả nguồn nước: Các dòng sông, ngoài chức năng cung cấp nguồn nước cho sinh hoạt, tưới tiêu, vận tải, còn cung cấp nguồn năng lượng, đánh bắt và nuôi trồng thủy sản, bồi tụ vật liệu cát xây dựng và phù sa cải tạo đất.

Việt Nam có 3.450 sông, suối với chiều dài từ 10km trở lên, trong đó có 13 lưu vực sông lớn và quan trọng gồm: lưu vực sông Hồng-Thái Bình; Bằng Giang-Kỳ Cùng; Mã; Cả; Hương; Vu Gia-Thu Bồn; Trà Khúc; Kôn-Hà Thanh; Ba; Sê San; Srêpôk; Đồng Nai; Mekong.

Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Nhân dân các tỉnh tiếp tục triển khai có hiệu quả 3 đề án bảo vệ môi trường lưu vực sông: sông Cầu, sông Nhuệ-sông Đáy, hệ thống sông Đồng Nai.

Trong những năm qua, có nhiều phiên họp đánh giá tình hình triển khai các Đề án bảo vệ môi trường lưu vực sông tại các địa phương và thống nhất các giải pháp nhằm triển khai thực hiện có hiệu quả đề án đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Các tỉnh, thành phố trên các lưu vực sông đã tiến hành tổng kết, đánh giá kết quả triển khai các đề án cho giai đoạn 2006-2020; đề xuất định hướng trong giai đoạn mới; ban hành nhiều văn bản thực thi, tập trung vào một số vấn đề môi trường nổi cộm như: xử lý nước thải và rác thải sinh hoạt; giá thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải, chất thải rắn công nghiệp…

Công tác phối hợp giải quyết các vấn đề môi trường liên vùng, liên tỉnh và khu vực giáp ranh ngày càng được tăng cường như: ô nhiễm nước Ngòi Lao trên địa bàn 2 tỉnh Yên Bái và Phú Thọ; ô nhiễm nước sông Cầu đoạn giáp ranh giữa 2 tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang; ô nhiễm nguồn nước giữa Hải Dương và Hải Phòng do bãi rác thải; ô nhiễm sông Cái giữa tỉnh Hòa Bình và tỉnh Phú Thọ; ô nhiễm môi trường trên hệ thống kênh Bắc Hưng Hải...

Nỗ lực bảo vệ “mạch sống của Trái đất”, lưu vực sông phân bố đều trên 8 vùng sinh thái của Việt Nam, có ý nghĩa sống còn đối với 54 cộng đồng các dân tộc Việt Nam, do vậy, chúng ta cần thực hiện quản lý bền vững lưu vực sông trong bối cảnh nguồn tài nguyên nước của Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức là nhận định chung của nhiều nhà khoa học.

Muốn làm được điều đó, chúng ta cần quản lý hiệu quả việc khai thác khoáng sản, cát, bùn, chất thải rắn, chất thải nguy hại nhằm bảo vệ sự trong sạch của lưu vực sông; kiểm soát thường xuyên chặt chẽ việc vận hành và hoàn phục các cảnh quan sinh thái đúng với quy định của báo cáo đánh giá tác động môi trường, môi trường chiến lược sau khi vận hành, khai thác các công trình thủy điện – khai thác khoáng sản lưu vực sông lớn…

Hằng năm, các Ủy ban Lưu vực sông nhóm họp (do Chủ tịch UBND tỉnh/thành phố luân phiên làm Chủ tịch Ủy ban Lưu vực sông) để đánh giá hiện trạng và bàn giải pháp bảo vệ môi trường các lưu vực sông; các tỉnh trên các lưu vực sông đều có chương trình hành động để bảo vệ môi trường lưu vực sông. Đây là điều đáng mừng, song về lâu dài, chúng ta phải tìm ra mô hình tổ chức quản lý lưu vực sông phù hợp, hội tụ đủ sức mạnh, nguồn lực và sự đồng thuận của cả cộng đồng.

Bên cạnh đó, cần xây dựng và đẩy mạnh triển khai thực hiện quy hoạch lưu vực sông, quy hoạch phân vùng, khai thác sử dụng nước; tăng cường các hoạt động kiểm soát ô nhiễm môi trường nước, thanh tra, kiểm tra việc tuân thủ pháp luật về bảo vệ môi trường nước; thúc đẩy các hoạt động hợp tác quốc tế trong quản lý và bảo vệ môi trường nước, đặc biệt, đối với vấn đề xuyên biên giới…

Để những mạch nguồn không biến mất trên bản đồ và luôn chảy nuôi dưỡng môi sinh, rất cần những hành động mạnh mẽ của cộng đồng từ hôm nay. Các công trình cần đầu tư xây dựng điều tiết dòng chảy nhằm góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường nước; điều tra, đánh giá tổng thể chất lượng các nguồn nước dưới đất, xác định các khu vực bị ô nhiễm nghiêm trọng; xây dựng và thực hiện các giải pháp bảo vệ, cải thiện chất lượng nguồn nước dưới đất.

Ngày Quốc tế Hành động vì các dòng sông được thông qua bởi những người tham gia Hội nghị Quốc tế đầu tiền về Con người bị ảnh hưởng bởi các con đập, vào tháng Ba năm 1997 tại Curitiba, Brazil.

Các đại diện từ 20 quốc gia đã quyết định rằng Ngày Quốc tế Hành động vì các dòng sông diễn ra vào ngày 14/3 - Ngày Brazil hành động chống lại các con đập lớn.

 

Sỹ Tùng