Báo chí trong kỷ nguyên của chuyển đổi số

Vai trò của CNTT trong các hoạt động của báo chí đã ngày càng trở nên quan trọng. Có thể nói rằng, CNTT như là dưỡng chất cho sự phát triển của việc ứng dụng các sản phẩm báo chí. Việc ứng dụng các kỹ thuật và công nghệ như internet vạn vật (IoT), trí thông minh nhân tạo (AI), phân tích và xử lý dữ liệu lớn (big data analytics),… trong các sản phẩm báo chí dữ liệu, báo chí di động, báo chí đa nền tảng,… sẽ giúp chúng ta tạo ra các sản phẩm thông minh hơn trước. Các hệ thống tự động/thông minh sẽ cho phép các tòa soạn tạo ra các bài báo hay tin tức một cách tự động/bán tự động. Việc xuất bản cũng ngày càng đơn giản hơn với các kỹ thuật, công nghệ phụ trợ.

Việc ứng dụng CNTT trong lĩnh vực báo chí đã và đang mang lại các hiệu quả rõ rệt. Một kỷ nguyên mới của báo chí ra đời, kỷ nguyên của công nghệ số, hội tụ công nghệ và hội tụ nội dung. Khái niệm hội tụ nội dung và hội tụ công nghệ được đề cập đến như là một chìa khóa để mở ra một con đường mới cho các nhà báo, các tòa soạn báo hiện đại. Hội tụ nội dung và hội tụ công nghệ được hiểu như là sự tích hợp của các thành phần khác nhau từ khâu lấy tin, in ấn, nhiếp ảnh đến các nội dung của báo mạng điện tử. Để thực hiện được việc này, cần có một sự “tích hợp” và “hội tụ” cả về nội dung lẫn hình thức xuất bản của một tờ báo.

Các hệ thống xử lý tin, bài thông minh sẽ cho phép tự tạo ra các tin, bài một cách tự động thông qua các kỹ thuật báo chí hiện đại như: Báo chí dữ liệu, báo chí di động, megastory/longform, hay các kỹ thuật học máy hay xử lý/phân tích dữ liệu lớp khác. Cùng với đó, hệ thống lọc và phân tích nội dung cho phép lọc/phân tích thông tin dựa trên các vấn đề liên quan và lịch sử/nội dung các bài viết thông qua trung tâm tích hợp dữ liệu. Các dữ liệu này được coi là dữ liệu đầu vào cho toàn hệ thống. Song song với các hệ thống đó, hệ thống quản trị nội dung cho phép xử lý, quản lý các nôi dung tin/bài cho tòa soạn.

Vai trò của Ban Biên tập và Thư kí tòa soạn lúc này có vai trò đặc biệt quan trọng. Các dữ liệu thông tin liên quan đến chỉ đạo, báo cáo của Ban Biên tập, Thư ký Tòa soạn, phóng viên sẽ được lưu trữ trên hệ thống, đồng thời thông qua hệ thống sẽ quyết định loại hình tin/bài sẽ được xuất bản lên các kênh truyền thông phù hợp.

Triển khai kỹ thuật và công nghệ hội tụ nội dung

Với sự thay đổi nhanh chóng của kỹ thuật và công nghệ, đặc biệt là sự ảnh hưởng của kỷ nguyên số, cách làm báo đã hoàn toàn thay đổi so với môi trường truyền thống. Theo đó, sự tác động mạnh mẽ này đã mang lại xu thế của sự hội tụ về công nghệ, xuất bản theo yêu cầu của người dùng và các nền tảng báo chí mới đã ra đời nhằm đáp ứng các yêu cầu đó. Các vấn đề của BC-TT dưới sự tác động của kỷ nguyên số kéo theo xu thế của hội tụ nội dung và công nghệ hiện nay đối với các cơ quan, tổ chức BC-TT. Trong quá trình phát triển, vấn đề hội tụ nội dung, hội tụ công nghệ tại các toà soạn của các cơ quan BC-TT phải đối mặt với các yếu tố dưới đây.

Một là, xuất hiện thế hệ công chúng số. Với sự thay đổi của công nghệ, một thế hệ công chúng mới ra đời - thế hệ công chúng số (digital audiences). Thế hệ công chúng này đòi hỏi một môi trường truyền thông năng động, sáng tạo và hiệu quả hơn. Công chúng mới đòi hỏi các tổ chức, cơ quan báo chí phải thay đổi để phục vụ tốt hơn như các yêu cầu về tuỳ biến, cá nhân hoá.

Hai là, sự phát triển nhanh và tác động mạnh mẽ của các loại hình BC-TT và các phương tiện truyền thông mới. Cùng với sự phát triển của các phương tiện truyền thông đại chúng, các phương tiện truyền thông mới như mạng xã hội, truyền thông xã hội, truyền thông trực tuyến,… phát triển với tốc độ chóng mặt, tác động mạnh và bắt kịp nhanh hơn với xu hướng và thị hiếu của người sử dụng. Các phương tiện truyền thông mới kéo theo nhu cầu hội tụ nội dung và hội tụ công nghệ ngày càng mạnh mẽ.

Ba là, ứng dụng của trí thông minh nhân tạo (AI - artificial intelligent) trong BC-TT đã và đang chứng minh tính hiệu quả của nó. Các hệ thống làm tin tự động đã và đang được nhiều cơ quan báo chí ở nước ngoài áp dụng đã chứng minh rằng trí thông minh nhân tạo có thể dần thay thể con người trong các hoạt động BC-TT.

Bốn là, sự ra đời của các loại hình BC-TT mới như thông tin đồ họa (infographics), siêu báo chí (megastory, longform), báo chí dữ liệu (data journalism), báo chí di động (mobile journalism), phân tích dữ liệu lớn cho BC-TT (big data journalism) đã từng bước làm thay đổi hoạt động của các cơ quan BC-TT. Ranh giới các loại hình báo chí truyền thống nhoà dần đi, thay vào đó là xu thế đa loại hình và liên loại hình. Chẳng hạn ứng dụng thực tại ảo và thực tại tăng cường cho phép các liên kết với báo mạng điện tử và kết nối với dữ liệu lớn, hoặc nó có thể phát hành dưới dạng tờ báo in đến người đọc báo in, nhưng có thể có bản e-paper dưới dạng file ảnh để công chúng đọc trên các thiết bị thông minh. Bản trực tuyến có thể đính kèm cả file âm thanh (nghe và xem cùng lúc).

Năm là, xuất hiện báo chí đa nền tảng và báo chí đa giao diện. Trong xu thế của sự phát triển, các sản phẩm BC-TT ngày càng phải đáp ứng tốt hơn nhu cầu của công chúng. Các sản phẩm ngày càng phải đáp ứng nhiều hơn về các yêu cầu công nghệ, đặc biệt là các tiêu chí về đa nền tảng và đa giao diện.

Sáu là, cá nhân hoá người dùng. Thế hệ công chúng mới có yêu cầu cao hơn về các sản phẩm BC-TT. Thực tế cho thấy, mỗi công chúng có các mối quan tâm khác nhau về một chủ đề nào đó. BC-TT ngày nay cho phép người dùng có thể xác định các mối quan tâm theo nhu cầu của mình thông qua các công cụ và giao diện khác nhau. Các hệ thống thông minh có thể thu thập hành vi và nhu cầu của người dùng để đưa ra các hiển thị về nội dung và giao diện phù hợp.

Bảy là, ứng dụng của thực tại ảo (VR- Virtual Reality) và thực tại tăng cường (Augmented Reality), trong đó, thực tại ảo cho phép con người có thể được “sống” trong một môi trường ảo thì thực tại tăng cường cho phép người dùng trải nghiệm bằng các thông tin ảo. Thực tại ảo cho phép người dùng sử dụng các tương tác trong không gian mô phỏng thì thực tại ảo giúp người dùng tương tác với nội dung ảo trong môi trường thực. Sự tương tác này bao gồm cả đồ hoạ, âm thanh và cảm giác sẽ được thể hiện và hiển thị trong thời gian và không gian thực. Ứng dụng của thực tại ảo và thực tại tăng cường trong các sản phẩm BC-TT đã và đang là xu thế và chứng minh sự hiệu quả của nó.

Tám là, sự ứng dụng mạnh mẽ của chatbot. Trong việc ứng dụng công nghệ, các chương trình thông minh như chatbot - là một chương trình máy tính tương tác với người dùng bằng ngôn ngữ tự nhiên dưới một giao diện đơn giản, âm thanh hoặc dưới dạng tin nhắn đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi. Ở Việt Nam, VietnamPlus là cơ quan báo chí đầu tiên ứng dụng công nghệ này trong tương tác với độc giả khi truy cập vào fanpages hay website. Trong việc ứng dụng các thuật toán thông minh nhân tạo, chatbot này có khả năng cá nhân hóa cho mỗi người dùng, dựa vào lịch sử trao đổi, trò chuyện giữa người và máy, qua đó cung cấp nội dung tốt nhất tới độc giả.

TS. TRẦN QUANG DIỆU

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 11+12 năm 2023