Luật hóa hoạt động lấn biển

Vấn đề lấn biển và hoạt đồng lấn biển chính thức được quy định tại Luật Đất đai 2024. Theo đó, lấn biển là việc mở rộng diện tích đất trong phạm vi từ đường mép nước biển thấp nhất trung bình trong nhiều năm về phía biển thuộc vùng biển Việt Nam.

Điều 190 tại Luật Đất đai 2024 quy định về hoạt động lấn biển như sau: Nhà nước khuyến khích tổ chức, cá nhân sử dụng vốn, kỹ thuật, công nghệ thực hiện các hoạt động lấn biển; có chính sách hỗ trợ, ưu đãi cho nhà đầu tư thực hiện hoạt động lấn biển theo quy định của pháp luật.

Hoạt động lấn biển phải tuân thủ các nguyên tắc sau đây: Bảo đảm QP-AN, chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán, lợi ích quốc gia trên biển; phù hợp với quy định của luật khác có liên quan và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên; dựa trên cơ sở đánh giá đầy đủ về kinh tế, xã hội, môi trường, bảo đảm phát triển bền vững, đa dạng sinh học, các yếu tố tự nhiên, tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu và nước biển dâng; phù hợp với quy hoạch tỉnh hoặc quy hoạch sử dụng đất cấp huyện hoặc quy hoạch xây dựng hoặc quy hoạch đô thị; Khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên biển; bảo đảm hài hòa lợi ích của tổ chức, cá nhân thực hiện hoạt động lấn biển và tổ chức, cá nhân khác có liên quan; bảo đảm quyền tiếp cận với biển của người dân, cộng đồng; Hoạt động lấn biển phải được lập thành dự án đầu tư hoặc hạng mục của dự án đầu tư theo quy định của pháp luật.

Hoạt động lấn biển có phần diện tích thuộc một trong các khu vực sau đây thì chỉ được thực hiện khi được Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư: Khu vực bảo vệ di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh được công nhận theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa; Di sản thiên nhiên theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường; Vườn quốc gia, khu dự trữ thiên nhiên, khu bảo tồn loài - sinh cảnh, khu bảo vệ cảnh quan, vùng đất ngập nước quan trọng đã được công bố theo quy định của pháp luật về đa dạng sinh học, pháp luật về lâm nghiệp; Khu bảo tồn biển, khu bảo vệ nguồn lợi thủy sản, cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá theo quy định của pháp luật về thủy sản; Khu vực cảng biển, vùng nước trước cầu cảng, vùng quay trở tàu, khu neo đậu, khu chuyển tải, khu tránh bão, vùng đón trả hoa tiêu, vùng kiểm dịch, luồng hàng hải, vùng nước để xây công trình phụ trợ khác theo quy định của pháp luật về hàng hải; Cửa sông và các khu vực đã được quy hoạch, sử dụng vào mục đích QP-AN.

Khu vực biển được xác định để thực hiện hoạt động lấn biển trong quy hoạch sử dụng đất đã được phê duyệt và dự án đầu tư đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư thì việc quản lý, sử dụng khu vực biển để thực hiện hoạt động lấn biển như đối với đất đai trên đất liền.

Trách nhiệm QLNN về hoạt động lấn biển được quy định như sau: Bộ TN&MT giúp Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về hoạt động lấn biển; thanh tra, kiểm tra hoạt động lấn biển và quản lý khu vực lấn biển theo quy định của pháp luật; Bộ, cơ quan ngang Bộ trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được giao có trách nhiệm quản lý, kiểm tra hoạt động lấn biển; ban hành, hướng dẫn, kiểm tra việc thực hiện quy định, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và định mức kinh tế - kỹ thuật liên quan đến hoạt động lấn biển; UBND cấp tỉnh có trách nhiệm quản lý, giao đất, cho thuê đất lấn biển và thanh tra, kiểm tra hoạt động lấn biển và quản lý, sử dụng khu vực lấn biển trên địa bàn theo quy định của pháp luật.

Việc giao khu vực biển để thực hiện hoạt động lấn biển được tiến hành đồng thời với việc giao đất, cho thuê đất để thực hiện dự án đầu tư.

Quy định lấn biển gỡ vướng cho nhiều dự án

Theo thống kê, thế giới có 152 nước và vùng lãnh thổ có nước, trong đó có Việt Nam, các quốc gia rất chú trọng khuyến khích lấn biển phù hợp để mở rộng diện tích phát triển KT-XH, ví dụ lấn biển để xây dựng các đặc khu kinh tế hành chính, sân bay, cảng biển, chống triều cường. Nghiên cứu mới đây của Bộ TN&MT cho thấy, việc lấn biển ở nhiều nước như: Ai Cập, Châu Phi, Nhật Bản, Thái Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc, Hà Lan,…Việt Nam có tiềm năng mở rộng không gian phát triển, lợi thế mở rộng không gian phát triển ra biển, phụ vụ phát triển bền vững. Theo các chuyên gia, lấn biển không chỉ là hoạt động quan trọng bảo vệ bờ biển, mở rộng diện tích phục vụ sinh sống, kinh doanh của con người mà còn có hiệu ứng ứng phó biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, hoạt động lấn biển thời gian qua chưa có pháp lý rõ ràng. 

Theo chuyên gia pháp lý bất động sản Nguyễn Văn Đỉnh, quy định “giao khu vực biển để thực hiện hoạt động lấn biển được tiến hành đồng thời với việc giao đất, cho thuê đất để thực hiện dự án đầu tư” là hợp lý, vì dự án lấn biển có vốn đầu tư rất lớn, đặc biệt là chi phí lấn biển tạo lập quỹ đất. Do đó, cần giao đất cho nhà đầu tư đồng thời với giao khu vực biển, căn cứ kết quả lựa chọn nhà đầu tư và quy hoạch chi tiết được phê duyệt; đồng thời phải sớm xác định tiền sử dụng đất cũng như chi phí lấn biển để nhà đầu tư tính toán, quyết định phương án đầu tư.

Được biết, trước đây tách thành 2 thủ tục: Giao khu vực biển để thực hiện hoạt động lấn biển trước, sau khi hoàn thành lấn biển mới giao đất. Điều này sẽ chậm trễ thủ tục và khi xác định tiền sử dụng đất theo mặt bằng giá tại thời điểm hoàn thành lấn biển sẽ có giá đất cao, gây khó khăn cho nhà đầu tư. Việc quy định Điều 190 về hoạt động lấn biển có hiệu lực sớm từ ngày 1/4/2024 sẽ tạo hành lang pháp lý để Chính phủ sớm ban hành Nghị định về hoạt động lấn biển, tháo gỡ cho các dự án đã và đang triển khai (đặc biệt các dự án có cấu phần lấn biển đã lựa chọn nhà đầu tư nhưng chưa có hành lang pháp lý cụ thể để giao đất).

Ông Phạm Thanh Tuấn - Giám đốc pháp chế Công ty cổ phần Phát triển và kinh doanh bất động sản Weland cho biết, Luật Đất đai 2013 chưa quy định về hoạt động lấn biển. Tuy nhiên, Nghị quyết số 18 của Trung ương về hoàn thiện thể chế, chính sách đất đai có đề cập đến việc quy định chế độ sử dụng đất hình thành từ hoạt động lấn biển. Đây là cơ sở để xây dựng Luật Đất đai năm 2024 thể chế hóa hành lang pháp lý cho hoạt động lấn biển, đặc biệt trong bối cảnh quỹ đất ngày càng hạn hẹp, nhất là đất đô thị.

Điều 190 Luật Đất đai năm 2024 quy định về hoạt động lấn biển, trong đó Nhà nước khuyến khích các tổ chức, cá nhân sử dụng vốn, công nghệ để thực hiện hoạt động lấn biển; đồng thời có chính sách ưu đãi nhà đầu tư thực hiện lấn biển. Các nguyên tắc xác định khu vực lấn biến cũng đã được quy định trong luật. Ngoài ra, luật cũng có quy định chuyển tiếp cho dự án đã có nội dung lấn biển được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư, tại khoản 6 Điều 190.

Các dự án có hoạt động lấn biển đã được Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ quyết định phê duyệt dự án đầu tư trước ngày Luật Đất đai 2024 có hiệu lực thì chủ đầu tư được giao đất, cho thuê đất không đấu giá quyền sử dụng đất, không đấu thầu dự án có sử dụng đất để tiếp tục thực hiện theo dự án đầu tư đã được phê duyệt. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để các dự án có hoạt động lấn biển được triển khai khi luật có hiệu lực.

Nỗ lực hoàn thiện dự thảo Nghị định Quy định hoạt động lấn biển

Ở nước ta, thực tế đã có nhiều dự án lấn biển được thực hiện như: Dự án đầu tư xây dựng, kinh doanh cơ sở hạ tầng khu công nghiệp - cảng biển - phi thuế quan Nam Đình Vũ (Hải Phòng) rộng 1.329 ha; Khu đô thị du lịch Hùng Thắng (Bãi Cháy - Quảng Ninh) rộng 224 ha; Khu đô thị Halong Marina rộng 230 ha; Khu đô thị quốc tế Đa Phước (Đà Nẵng) rộng 210 ha; Dự án Saigon Sunbay (Cần Giờ, TP.Hồ Chí Minh) hơn 600 ha (đã được điều chỉnh lên 2.870 ha).

Nhiều dự án lấn biển phát triển đô thị đạt hiệu quả cao về KT-XH, đảm bảo an ninh môi trường, phát triển bền vững do quy hoạch được nghiên cứu kỹ, ranh giới lấn biển được xác định rõ, không ảnh hưởng tới các vùng cảnh quan liền kề), quản lý thực hiện quy hoạch nghiêm túc, hiệu quả. Trong đó, phải kể đến các dự án lấn biển tại TP. Rạch Giá (Kiên Giang), khu vực đường Trần Quốc Nghiên, TP. Hạ Long hay TP. Cẩm Phả (Quảng Ninh).

Nhìn chung, hoạt động lấn biển xảy ra ở hầu hết các tỉnh, thành phố ven biển với quy mô khác nhau nhưng chỉ có một số khu vực lấn biển có quy mô lớn như tại tỉnh Quảng Ninh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Kiên Giang,… Việc lấn biển đã trở thành một hướng mở tích cực cho các đô thị, khu vực ven biển, khẳng định một hướng phát triển cần thiết cho tương lai; đây không chỉ là giải pháp để mở rộng quỹ đất, phát triển KT - XH mà còn là giải pháp chủ động ứng phó với tình trạng xói lở bờ biển, nước biển dâng. Ngày càng có nhiều dự án lấn biển ra đời với nhiều loại quy mô, tính chất, cách thức quy hoạch lấn biển khác nhau. Đây có thể được coi là quy luật tất yếu song để các dự án này phát triển bền vững cần có sự nhìn nhận nghiêm túc trên cơ sở khoa học, khách quan,… tránh làm theo phong trào tổn hại đến môi trường cảnh quan, tài nguyên biển.

Các dự án có hoạt động lấn biển gây những tác động, ảnh hưởng đến sinh kế, việc làm, chỗ ở của người dân khu vực lấn biển; phá vỡ quy hoạch về hạ tầng, giao thông, y tế, giáo dục. Thực tế vừa qua cho thấy, có những dự án có hoạt động lấn biển mà chủ yếu là các dự án bất động sản đã bao vây mặt biển và đường ra biển như là của riêng, cản trở quyền tiếp cận của người dân với biển, ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân nơi đây, hạn chế tiềm năng du lịch biển.

Để quy định hoạt động lấn biển có hiệu lực thi hành theo đúng quy định trên, Bộ TN&MT đang khẩn trương soạn thảo dự thảo Nghị định Quy định hoạt động lấn biển trên cơ sở kế thừa dự thảo Nghị định Quy định lấn biển đã trình Chính phủ trước đây.

Để đảm bảo tiến độ và chất lượng, Thứ trưởng Lê Minh Ngân yêu cầu các đơn vị, các bộ, ngành liên quan và một số địa phương tham gia, đóng góp ý kiến đối với toàn bộ dự thảo Nghị định để Vụ Pháp chế (Bộ TN&MT) tiếp thu và hoàn thiện, kịp thời báo cáo lãnh đạo Bộ để trình Chính phủ ban hành.

Theo quy định của Luật Đất đai năm 2024, nhà nước khuyến khích tổ chức, cá nhân sử dụng vốn, kỹ thuật, công nghệ thực hiện các hoạt động lấn biển; có chính sách hỗ trợ, ưu đãi cho nhà đầu tư thực hiện hoạt động lấn biển theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, để hoạt động này có hiệu quả, dự thảo Nghị định cần sớm được ban hành và đảm bảo hài hoà quyền lợi của các bên: Nhà nước, nhà đầu tư và người dân.

THU LOAN
Cục Biển và Hải đảo Việt Nam
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 4 năm 2024