Nghiên cứu đã xác định được mức độ quan tâm của cộng đồng về TTCSPLTNMT theo thứ tự ưu tiên về chủ quyền biển đảo, tiếp theo đó về lĩnh vực bảo vệ môi trường, và lĩnh vực tài nguyên nước, đất đai. Nghiên cứu đã đề xuất được một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông chính sách, pháp luật về quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường cho địa phương.

Từ khoá: Truyền thông chính sách pháp luật tài nguyên môi trường (TTCSPLTNMT),Vạn Thạnh, Vạn Ninh.

Đặt vấn đề

Theo Bộ TN&MT, trong thời gian gần đây, tình trạng vi phạm pháp luật về TNMT đang diễn ra ở hầu hết các lĩnh vực của Bộ quản lý như: Lĩnh vực đất đai là các vi phạm về: Sử dụng đất không đúng mục đích; Lấn chiếm đất đai,… Lĩnh vực môi trường: Không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các nội dung báo cáo đánh giá tác động môi trường; Xả chất thải vượt quy chuẩn kỹ thuật;… Lĩnh vực tài nguyên nước: Không có giấy phép xả nước thải vào nguồn nước; vi phạm các nội dung trong giấy phép đã cấp;… Từ thực tế đó cho thấy, việc tuyên truyền chính sách pháp luật về TNMT cho cộng đồng là rất cần thiết.

Huyện Vạn Ninh có một vị trí đặc biệt quan trọng về phát triển KT-XH, QP-AN và đối ngoại với nhiều nguồn tài nguyên thiên nhiên, vị trí địa lý thuận lợi để phát triển du lịch. Cùng với đó là những vấn đề trong quản lý TNMT ngày càng phức tạp hơn, đòi hỏi việc nâng cao nhận thức về các chính sách pháp luật TNMT cho người dân trong công cuộc bảo vệ TNMT của địa phương. Từ những lý do trên việc thực hiện nghiên cứu: Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả TTCSPLTNMT tại huyện Vạn Ninh tỉnh Khánh Hòa vừa có ý nghĩa khoa học và thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp thu thập thông tin tài liệu: Thu thập thông tin, tài liệu gồm: Thông tin về điều kiện tự nhiên, KT-XH của huyện Vạn Ninh; Thông tin về hiện trạng hoạt động truyền thông về chính sách pháp luật TN&MT đang được thực hiện, phổ biến tại địa phương qua các kế hoạch công tác hằng năm của huyện từ 2017- 2023.

Phương pháp điều tra xã hội học: Nghiên cứu đã tiến hành xây dựng 03 mẫu phiếu cho 3 đối tượng: 01 mẫu phiếu cho cộng đồng dân cư; 01 mẫu phiếu cho bộ quản lý địa phương, cán bộ truyền thông; và 01 mẫu phiếu đối cho các tổ chức chính trị, xã hội. Nghiên cứu tập trung điều tra tại xã Vạn Thạnh với 5 thôn Đầm Môn, Vĩnh Yên, Khải Lương, Ninh Đào và Điệp Sơn với số phiếu là 65 hộ gia đình cùng với 05 cán bộ quản lý địa phương, cán bộ truyền thông; 05 phiếu điều tra từ tổ chức chính trị, xã hội.

Phương pháp xử lí số liệu: Sau khi thu thập phiếu điều tra khảo sát, nghiên cứu tiến hành xử lý các dữ liệu đã thu thập được từ phiếu khảo sát bằng cách sử dụng các phần mềm word, exel để tổng hợp, phân tích và xử lý các số liệu.

Phương pháp SWOT: Nghiên cứu đã xác định được điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác TTCSPLTNMT. Từ đó, có căn cứ đề xuất mô hình TTCSPLTNMT tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Đánh giá hiện trạng thực hiện chính sách và pháp luật về TNMT tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa 

Qua điều tra khảo sát thực tế cho thấy, trong thời gian qua từ năm 2017 đến năm 2023, hoạt động thực thi chính sách, pháp luật về tài nguyên, môi trường không ngừng được nâng cao, đặc biệt là sau 10 năm Luật Đất đai năm 1993 (nay là Luật Đất đai năm 2024), Luật Tài nguyên nước năm 2012 (nay là Luật Tài nguyên nước năm 2023), Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 (nay là Luật Bảo vệ môi trường năm 2020) có hiệu lực thi hành. 

Việc thực hiện chính sách pháp luật liên quan hoạt động quản lý nhà nước về đất đai đã có nhiều chuyển biến tích cực, kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc của tổ chức, doanh nghiệp và người sử dụng đất. Địa phương đã cập nhật các quy định pháp luật từ trung ương và góp phần đưa công tác quản lý đất đai đi vào nền nếp. Với các chính sách pháp luật về môi trường cũng liên tục cập nhật bổ sung kịp thời, sau năm 2022, Luật Bảo vệ môi trường có hiệu lực đã tạo sự chuyển biến tích cực như: Các chế định cụ thể về quản lý chất thải rắn sinh hoạt, chất thải nhựa được thực hiện đồng bộ ở nhiều khu dân cư, điển hình như thôn Đầm Môn đã triển khai nhiều hoạt động vệ sinh môi trường khu dân cư và ven biển. Thứ ba là thực hiện chính sách pháp luật liên quan tới Luật Tài nguyên nước năm 2012 (nay là Luật Tài nguyên nước năm 2023) địa phương đã chủ động quản lý các hoạt động sử dụng nước tiết kiệm. Thư tư là chính sách pháp luật về Luật Tài nguyên, môi trường Biển và Hải đảo; và các văn bản hướng dẫn thi hành. Hằng năm Hải đoàn 32 phối hợp với Ban Dân vận Tỉnh ủy và Huyện ủy Vạn Ninh tổ chức hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về biển, đảo và đặc biệt là nâng cao ý thức cho ngư dân về chủ quyền biển đảo. 

Đánh giá hiện trạng công tác truyền thông chính sách và pháp luật về TNMT tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa 

Nghiên cứu đã thực hiện điều tra, phỏng vấn lãnh đạo, cán bộ địa phương, nhân viên Đài Truyền thanh – Tiếp hình huyện, đài phát thanh xã Vạn Thạnh và cộng đồng người dân 5 thôn Đầm Môn, Vĩnh Yên, Khải Lương, Ninh Đào và Điệp Sơn. Kết quả điều tra cho thấy, 85% người dân được khảo sát đã biết tới các chính sách pháp luật TNMT. Trong đó, 70% trong số người dân được điều tra nhận thấy các chính sách và pháp luật có tác động trực tiếp đến công việc và sinh hoạt đời sống của cộng đồng như Hình 1 dưới đây:

Hình 1. Hiện trạng người dân biết tới chính sách và pháp luật về TNMT qua hoạt động truyền thông

Đa số cộng động dân cư tại địa phương cho rằng họ nhận được thông tin TTCSPLTNMT qua hệ thống loa phát thanh của địa phương chiếm tỉ lệ 90%; 70% phản hồi là qua việc treo băng rôn/khẩu hiệu, và 60% cho rằng kênh thông tin qua hệ thống văn bản ở các bảng tin, bảng thông báo của thôn, xóm và 30% là qua các buổi nói chuyện chuyên đề. Với nội dung và chủ đề truyền cần ưu tiên thực hiện tại địa phương trong thời gian tới thì hầu hết các ý kiến của cộng đồng cho rằng cần tăng cường công tác truyền thông về chủ quyền biển đảo với tỷ lệ 100% ý kiến của người dân mong muốn. Điều này hoàn toàn logic khi khu vực nghiên cứu là bãi ngang và có vị trí chiến lược về an ninh, quốc phòng. Tiếp theo đó với 90% người dân được hỏi mong muốn thực hiện các chương trình truyền thông về lĩnh vực bảo vệ môi trường. Tương tự với 80% cộng đồng mong muốn tăng cường các hoạt động truyền thông, thông tin về lĩnh vực tài nguyên nước và đất đai chi tiết tại Bảng 1 dưới đây:

Bảng 1. Thông tin về CSPL cần được truyền thông trong thời gian tới

Trao đổi với cán bộ truyền thông địa phương được biết với nguồn kinh phí cho hoạt động còn hạn chế và nhiều nội dung cần truyền thông nên tần suất truyền thông rất ít khi được lặp lại trong năm vì vậy hiệu quả công tác truyền thông chưa cao như mong đợi. Mặt khác các tuyên truyền viên tại địa phương đều là những người kiêm nhiệm từ các tổ chức đoàn thể mà chưa có những cán bộ chuyên trách nên việc tuyên truyền qua các hoạt động đoàn thể đều do kinh nghiệm và hưởng ứng kết hợp với các sự kiện của chính quyền địa phương.

Qua kinh nghiệm của cán bộ truyền thông tại địa phương và kết hợp với điều tra khảo sát thấy có sự tương đồng nhất định trong việc xác định các yếu tố quan trọng quyết định hiệu quả truyền thông. Khoảng 75% người được hỏi cho rằng chủ đề là yếu tố quan trọng nhất có để đạt được hiệu quả cao trong truyền thông, sau đó cần chú ý tới hình thức của chương trình truyền thông và cuối cùng là lựa chọn thời gian, thời điểm hợp lý như Hình 2.

Hình 2: Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng chương trình truyền thông

Bên cạnh đó nghiên cứu đã xác định được những thuận lợi và khó khăn trong công tác TTCSPLTNMT của địa phương và ghi nhận được khi 72% người được hỏi cho rằng tại địa phương với sự quan tâm của chính quyền các cấp, các ngành đều quan tâm đến công tác truyền thông và thời gian gần đây với dân trí ngày càng cải thiện thì mức độ quan tâm của cộng đồng ngày càng phát huy hiệu quả. Tuy nhiên bên cạnh đó còn một số cản trở, thách thức công tác TTCSPLTNMT tại huyện Vạn Ninh khi kinh phí dành cho hoạt động này của toàn huyện không nhiều dao động từ 50 - 90 triệu đồng/năm, và cán bộ tuyên truyền viên đa phần là kiêm nhiệm.

Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả truyền thông chính sách và pháp luật về tài nguyên môi trường tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa.

Qua phản hồi của cộng đồng và cán bộ truyền thông của địa phương cho thấy để chương trình truyền thông có hiệu quả cần phải chú ý cân đối và tăng nguồn kinh phí cho công tác này tại địa phương với tỷ lệ 85% cán bộ và người dân cho là rất cần thiết và 15% phản hổi là cần thiết bởi thực tế cho thấy kinh phí hiện tại chưa đáp ứng nhu cầu truyền thông, thông tin cho người dân. Bên cạnh đó cán bộ truyền thông và cộng đồng cho rằng cần phải kết hợp nhiều hình thức truyền thông với 72% người dân và cán bộ được khảo sát đồng ý việc sử dụng nhiều hình thức truyền thông là rất cần thiết và 28% cho rằng cần thiết. 

Lồng ghép nội dung TTCSPLTNMT trong các hoạt động Hội, Đoàn thể trên địa bàn huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa

Để các chính sách pháp luật về TNMT đến với cộng đồng một cách tự nhiên và hiệu quả đi vào thực chất qua tham vấn các cấp chính quyền, cán bộ truyền thông tại địa phương, và cộng đồng cho rằng cần lồng ghép nội dung truyền thông trong các buổi sinh hoạt tập thể của các tổ chức đoàn thể tại địa phương. Từ những ý kiến đó, nhóm nghiên cứu đã đề xuất mô hình lồng ghép nội dung TTCSPLTNMT tại địa phương với quy trình gồm 8 bước: (1) Từ việc điều tra xác định nhận thức của đối tượng; (2) Sau đó thiết kế nội dung truyền thông; (3) Thành lập nhóm hạt nhân có uy tín và khả năng thực hiện truyền thông; (4) Tiếp đó xác định nội dung và phương pháp lồng ghép nội dung truyền thông vào hoạt động của các tổ chức đoàn thể; (5) Tổ chức tập huấn cho nhóm hạt nhân điển hình; (6) Kiểm nghiệm và chỉnh sửa hoàn thiện nội dung và phương pháp; (7) Triển khai việc lồng ghép trong các tổ chức; (9) Và cuối cùng là đánh giá kết quả và hoàn thiện mô hình lồng ghép.

Xây dựng “Sổ tay hướng dẫn hoạt động TTCSPLTNMT tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa”

“Sổ tay hướng dẫn hoạt động TTCSPLTNMT tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa” là việc làm cần thiết và có nhiều ý nghĩa. Tài liệu như là cẩm nang cho các cán bộ của tổ chức đoàn thể tại địa phương để áp dụng vào các buổi sinh hoạt cộng đồng: Cuốn sổ tay được viết thành 3 phần với các nội dung về: Vai trò và ý nghĩa của hoạt động truyền thông pháp luật TNMT; Vai trò của tuyên truyền viên cơ sở, các gợi ý về kỹ năng, hình thức truyền thông cho tuyên truyền viên cơ sở; Các kỹ năng phổ biến được sử dụng trong một số loại hình truyền thông tại cộng đồng.

Kết luận 

Phần lớn người dân tại huyện Van Ninh đã biết tới các chính sách pháp luật TNMT. Trong đó, nhiều người nhận thấy các chính sách và pháp luật có tác động trực tiếp đến công việc và sinh hoạt đời sống của họ.

Hình thức TTCSPLTNMT tại địa phương chủ yếu qua hệ thống loa phát thanh, băng rôn/khẩu hiệu, qua hệ thống văn bản ở các bảng tin, bảng thông báo của thôn, xóm … Mức độ quan tâm của cộng đồng về TTCSPLTNMT theo thứ tự ưu tiên là: Chủ quyền biển đảo, lĩnh vực bảo vệ môi trường, và lĩnh vực tài nguyên nước, đất đai.

Nghiên cứu cũng đề xuất được một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả TTCSPLTNMT cho địa phương là mô hình lồng ghép TTCSPLTNMT trong các tổ chức đoàn thể tại địa phương được thực hiện theo quy trình gồm 8 bước và sổ tay “Hướng dẫn hoạt động TTCSPLTNMT tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa”

Lời cảm ơn

Tập thể tác giả xin trân trọng cảm ơn đề tài “Nghiên cứu xây dựng mô hình truyền thông chính sách và pháp luật về TNMT cho người dân các huyện, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo. Áp dụng thử nghiệm cho một số huyện, xã tại khu vực ven biển Miền Trung”, mã số: TNMT.2023.01.08 đã hỗ trợ về số liệu và phương pháp luận để thực hiện bài báo này.

Tài liệu tham khảo

1.    Luật phổ biến, giáo dục pháp luật, Luật số: 14/2012/QH13;

2.    Chính phủ, 2012, Quyết định số 409/QĐ- TTg ngày 9/4/2012, đề án “Tăng cường phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ, nhân dân vùng biên giới, hải đảo giai đoạn 2013-2016”;

3.    Bộ Chính trị, 2007, Nghị quyết số 09-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khoá X về chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020; 

4.    Bộ Chính trị, 2013, Nghị quyết số 24-NQ/TW về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường; 

5.    Bộ Chính trị, 2018, Nghị quyết số 36-NQ/TW về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045; 

6.    Báo cáo thuyết minh tổng hợp kế hoạch sử dụng đất năm 2023 huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa; 

7.    Bộ Chính trị, 2011, Kết luận số 04- KL/TW ngày 19/4/2011 của Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa XI) về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân;

8.    Báo Pháp luật, 2023, “Bộ TN&MT nói về tình trạng vi phạm pháp luật về TNMT”: https://baophapluat.vn/bo-tai-nguyen-va-moi-truong-noi-ve-tinh-trang-vi-pham-phap-luat-ve-tai-nguyen-va-moi-truong-post497318.html;

9.    Yamane, T. (1967). Statistics: An introductory analysis (2nd ed.). New York: Harper and Row;

HOÀNG THỊ BÍCH NGỌC¹, HOÀNG ANH HUY¹, ĐÀO XUÂN HƯNG^2, ĐOÀN QUANG TRͳ, VŨ VĂN DOANH^{1
    1} Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội
    ²Tạp chí Tài nguyên và Môi trường
    ³ Tạp chí Khí tượng Thủy văn
Nguồn: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường số 10 năm 2024