Việt Nam đã cam kết giảm phát thải ròng bằng không tại COP 26, tham gia tuyên bố chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP), cam kết thu hút các dòng tài chính xanh để phát triển năng lượng tái tạo, phát triển cac-bon thấp,… Để thực hiện các cam kết này, Chính phủ đã nỗ lực thực hiện các giải pháp bằng các hành động thiết thực. Việt Nam đã xây dựng NDC với quyết tâm giảm phát thải khí nhà kính 43,5% so với kịch bản phát triển thông thường BAU với sự hỗ trợ của quốc tế vào năm 2030. Hiện, Việt Nam đang triển khai Chiến lược Tăng trưởng xanh, Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050; triển khai kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII, thực hiện kế hoạch JETP,… Thực hiện mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính như cam kết. Theo Ngân hàng thế giới, ước tính Việt Nam phải huy động nguồn lực lên đến 386 tỷ USD từ nay đến năm 2040, tương đương với GDP gần 1 năm của Việt Nam.

Từ cam kết Net Zero đến những hành động chuyển đổi xanh hóa nền kinh tế có thể là một hành trình dài và đầy thách thức, đòi hỏi sự tham gia của cả hệ thống chính trị. Trong đó, Nhà nước, bên cạnh sự dẫn dắt, định hướng, tạo “bệ đỡ”, tạo “sân chơi” thông qua việc ban hành các chính sách, quy định, hướng dẫn cụ thể, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp triển khai các hoạt động sản xuất kinh doanh xanh-bền vững. Các doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng áp dụng chuyển đổi xanh, phát triển và thực hiện các mô hình sản xuất kinh doanh phát thải thấp. Các tổ chức tài chính, ngân hàng, quỹ đầu tư,... cùng chung tay, đồng hành thông qua việc khai thông và dẫn dòng tài chính xanh hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi xanh mạnh mẽ hơn.

Một số cơ chế tài chính tiềm năng có thể hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh hướng đến net zero

Để hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện quá trình chuyển đổi xanh, tiến tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (net zero), cần xây dựng và áp dụng các cơ chế tài chính phù hợp. Dưới đây là một số cơ chế tài chính tiềm năng có thể được áp dụng:

Ở Việt Nam, tăng trưởng xanh được xác định là một chiến lược nhằm hướng đến phát triển bền vững, đặc biệt trong bối cảnh đa dạng sinh học bị suy giảm và môi trường tiếp tục bị xuống cấp trong khi các thảm họa do thiên tai và biến đổi khí hậu đang trở thành một thách thức lớn trong Thế kỷ 21.

Tín dụng xanh: Các ngân hàng và tổ chức tài chính có thể cung cấp các gói tín dụng với lãi suất ưu đãi cho các doanh nghiệp cam kết đầu tư vào công nghệ xanh, sử dụng năng lượng tái tạo hoặc cải tiến quy trình sản xuất thân thiện với môi trường.

Quỹ hỗ trợ chuyển đổi xanh: Chính phủ có thể thành lập quỹ tài trợ hoặc hợp tác với các tổ chức quốc tế để hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa thực hiện dự án chuyển đổi xanh. Quỹ này có thể bao gồm các khoản vay không lãi suất hoặc các khoản tài trợ trực tiếp.

Chứng chỉ phát thải carbon (Carbon credits): Cơ chế trao đổi tín chỉ carbon có thể giúp doanh nghiệp tham gia vào việc giảm phát thải carbon bằng cách mua bán tín chỉ giữa các doanh nghiệp phát thải ít hơn và các doanh nghiệp phát thải nhiều hơn, khuyến khích đầu tư vào công nghệ và sản xuất xanh.

Ưu đãi thuế: Nhà nước có thể đưa ra các chính sách miễn, giảm thuế cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ thân thiện với môi trường, giảm tiêu thụ năng lượng, hoặc tham gia vào các chương trình bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

Tài trợ từ các tổ chức quốc tế: Các doanh nghiệp có thể tiếp cận các nguồn tài trợ từ các tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), hoặc các quỹ biến đổi khí hậu để nhận hỗ trợ về vốn và kỹ thuật.

Trái phiếu xanh (Green bonds): Doanh nghiệp có thể phát hành trái phiếu xanh để huy động vốn cho các dự án bền vững, bảo vệ môi trường hoặc giảm phát thải khí nhà kính. Trái phiếu này thường có sự quan tâm lớn từ các nhà đầu tư với tầm nhìn dài hạn.

Triển khai cơ chế tài chính xanh

Hiện nay, Việt Nam đã xây dựng và triển khai nhiều cơ chế tài chính xanh hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050 như:

Về chính sách phát triển tài chính xanh: Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản pháp lý như Luật Bảo vệ môi trường và các quyết định liên quan đến tăng trưởng xanh, ví dụ như Quyết định số 1393/QĐ-TTg về Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh. Cùng với đó, Ngân hàng Nhà nước cũng đưa ra các chính sách khuyến khích tín dụng xanh, như Chỉ thị số 03/CT-NHNN thúc đẩy tăng trưởng tín dụng xanh và Thông tư số 17/2022 về hướng dẫn thực hiện quản lý rủi ro về môi trường trong hoạt động cấp tín dụng của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam đối với các dự án đầu tư phải thực hiện quản lý rủi ro về môi trường trong hoạt động cấp tín dụng,…

Về phát hành trái phiếu xanh: Một số tổ chức tài chính đã bắt đầu phát hành trái phiếu xanh để huy động vốn cho các dự án thân thiện với môi trường. Ví dụ, vào tháng 6/2022, EVNFinance đã phát hành lô trái phiếu xanh đầu tiên, có giá trị khoảng 75 triệu USD, nhằm tài trợ cho các dự án năng lượng tái tạo

Về chương trình kiểm kê khí nhà kính: Việt Nam đã ban hành một số quy định tại Nghị định 06/2022/NĐ-CP quy định về xây dựng và cập nhật danh mục lĩnh vực, cơ sở phải kiểm kê khí nhà kính. Chúng ta bắt đầu yêu cầu các doanh nghiệp có phát thải lớn thực hiện kiểm kê khí nhà kính định kỳ. Điều này, giúp xác định các biện pháp và nguồn lực cần thiết để giảm phát thải, hướng tới phát triển bền vững. Các doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực này được hỗ trợ ưu đãi về lãi suất ngân hàng và thuế.

Bên cạnh các cơ chế tài chính, Việt Nam đã và đang đẩy mạnh hợp tác quốc tế: Chính phủ Việt Nam đang hợp tác với các tổ chức quốc tế như JICA (Nhật Bản) và các cơ quan tài chính quốc tế để thu hút nguồn lực và chuyển giao công nghệ phục vụ quá trình chuyển đổi xanh.

Tốc độ tăng trưởng tín dụng xanh giai đoạn 2017-2022

Việt Nam đã xây dựng được hệ thống chính sách về phát triển kinh tế xanh để tạo điều kiện thuận lợi cho sự tham gia của doanh nghiệp vào nền kinh tế xanh, tiến tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 và hưởng lợi từ mô hình này. Điển hình một số doanh nghiệp đã tiếp cận các cơ chế chuyển đổi sang kinh tế xanh một cách hiệu quả, như:

Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk): Vinamilk đã đề ra lộ trình chuyển đổi xanh và hướng đến Net Zero vào năm 2050. Họ đã cam kết giảm 15% khí phát thải nhà kính vào năm 2027, 55% vào năm 2035, và tiến tới phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050. Vinamilk hiện có 3 trang trại và nhà máy sữa đầu tiên đạt chứng nhận trung hòa carbon theo tiêu chuẩn quốc tế PAS 2060:2014. Ngoài ra, công ty đang triển khai kiểm kê khí nhà kính, sử dụng năng lượng tái tạo và đầu tư vào công nghệ xanh tại hệ thống 13 nhà máy.

Công ty Cổ phần Công nghệ cao Traphaco: Traphaco là một trong những doanh nghiệp tiên phong trong việc kiểm kê phát thải khí nhà kính và xây dựng lộ trình giảm phát thải rõ ràng. Công ty đã đề xuất cần có chính sách hỗ trợ ưu đãi về lãi suất vay ngân hàng và ưu đãi thuế để đảm bảo nguồn lực cho quá trình chuyển đổi xanh.

Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN): EVN đã thực hiện nhiều dự án về năng lượng tái tạo, bao gồm việc lắp đặt điện mặt trời áp mái tại các nhà máy và các khu vực dân cư. Họ cũng đã phát hành trái phiếu xanh nhằm huy động vốn cho các dự án năng lượng tái tạo, với giá trị phát hành lên đến 75 triệu USD vào năm 2022

Công ty Cổ phần Tập đoàn Masan: Masan đã cam kết triển khai các giải pháp phát triển bền vững, bao gồm việc giảm tiêu thụ năng lượng và phát thải trong các quy trình sản xuất. Họ cũng đang hợp tác với các đối tác quốc tế để đưa ra các sáng kiến xanh và cải tiến quy trình quản lý tài nguyên.

Những doanh nghiệp này đã nắm bắt tốt các cơ hội từ cơ chế tín dụng xanh, hỗ trợ từ chính phủ, và sự hợp tác quốc tế để giảm phát thải, thúc đẩy phát triển bền vững và hướng tới Net Zero. Tuy nhiên, việc triển khai các cơ chế tài chính xanh vẫn gặp một số khó khăn và vướng mắc, cản trở doanh nghiệp tham gia một cách hiệu quả. Một số rào cản chính bao gồm:

Hạn chế về nguồn vốn và tín dụng xanh: Nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn vốn tài chính xanh do quy mô của các quỹ hỗ trợ và tín dụng xanh còn nhỏ so với nhu cầu. Lãi suất ưu đãi cho các dự án xanh cũng chưa đủ để thúc đẩy sự tham gia mạnh mẽ từ phía doanh nghiệp. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) đặc biệt khó khăn trong việc huy động nguồn lực tài chính để đầu tư vào công nghệ thân thiện với môi trường hoặc nâng cấp hệ thống sản xuất.

Khung pháp lý chưa hoàn thiện: Mặc dù Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản chính sách về tài chính và tăng trưởng xanh, khung pháp lý cho thị trường tín chỉ carbon và các quy định về phát triển bền vững vẫn còn chưa đầy đủ và rõ ràng, gây khó khăn trong việc thực hiện. Một số doanh nghiệp vẫn còn lúng túng trong việc tuân thủ các quy định về giảm phát thải do thiếu hướng dẫn cụ thể và các tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng.

Chuyển giao công nghệ còn chậm: Việc áp dụng và chuyển giao công nghệ xanh gặp nhiều khó khăn do chi phí đầu tư lớn, trong khi doanh nghiệp không đủ nguồn lực tài chính để nâng cấp hoặc thay thế các thiết bị, công nghệ hiện tại. Doanh nghiệp cũng gặp khó khăn trong việc hợp tác với các đối tác quốc tế và tiếp cận các công nghệ tiên tiến.

Thiếu nhận thức và kỹ năng chuyên môn: Nhiều doanh nghiệp vẫn chưa có đủ nhận thức về tầm quan trọng của chuyển đổi xanh và lợi ích dài hạn của việc đầu tư vào phát triển bền vững. Đội ngũ quản lý và nhân sự kỹ thuật của các doanh nghiệp còn thiếu kinh nghiệm và kỹ năng cần thiết để thực hiện các dự án xanh một cách hiệu quả.

Khó khăn trong việc kiểm kê và giảm phát thải:

Việc triển khai kiểm kê khí nhà kính và giảm phát thải còn gặp nhiều trở ngại do thiếu dữ liệu, phương pháp đo lường, và công cụ giám sát. Điều này làm cho doanh nghiệp khó xác định được mục tiêu và lộ trình giảm phát thải rõ ràng. Những rào cản này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp, và các tổ chức tài chính để tháo gỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển đổi xanh.

Một số kiến nghị, đề xuất để tháo gỡ cho doanh nghiệp khi tham gia chuyển đổi sanh kinh tế xanh

Để chính sách tài chính hỗ trợ có hiệu quả cho tăng trưởng xanh của Việt Nam trong các giai đoạn phát triển tới, cơ quan quản lý nhà nước cần tập trung triển khai một số giải pháp trọng tâm mang tính định hướng, bao gồm:

1.    Ưu đãi tài chính và thuế:

Cần có các chính sách hỗ trợ về tài chính như lãi suất vay ưu đãi cho các doanh nghiệp tham gia chuyển đổi xanh, đặc biệt là những doanh nghiệp tiên phong kiểm kê khí nhà kính và có kế hoạch rõ ràng về giảm phát thải

Miễn, giảm thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh hoặc sử dụng năng lượng tái tạo là một biện pháp quan trọng để khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào kinh tế xanh

2.    Hỗ trợ tiếp cận tín dụng xanh:

Hiện nay, nguồn vốn vay xanh còn hạn chế, cần có chính sách mở rộng hơn nữa tín dụng xanh từ các ngân hàng và tổ chức tài chính. Nhà nước có thể thiết lập các quỹ hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp chuyển đổi xanh để giảm áp lực về vốn

3.    Phát triển thị trường tín chỉ carbon:

Việt Nam đang xây dựng cơ sở pháp lý và hạ tầng cho thị trường tín chỉ carbon, giúp các doanh nghiệp có thể mua bán tín chỉ carbon để giảm thiểu phát thải. Thị trường này cần được phát triển nhanh hơn để tạo cơ hội cho doanh nghiệp giảm chi phí tuân thủ quy định về phát thải

4.    Đào tạo và nâng cao năng lực:

Cần có các chương trình đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp về các giải pháp công nghệ và phương pháp kiểm kê phát thải khí nhà kính. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận và ứng dụng hiệu quả công nghệ xanh

5.    Khuyến khích hợp tác công tư:

Tăng cường hợp tác giữa các doanh nghiệp và cơ quan nhà nước, đặc biệt là trong việc triển khai các dự án lớn về năng lượng tái tạo, giảm phát thải và quản lý tài nguyên bền vững

6.    Hoàn thiện khung pháp lý:

o    Các văn bản pháp lý cần được tiếp tục hoàn thiện, bao gồm quy định về tín dụng xanh và cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện các cam kết Net Zero. Việc này sẽ giúp giảm thiểu các rào cản về thủ tục pháp lý mà doanh nghiệp gặp phải trong quá trình chuyển đổi

Những kiến nghị này giúp doanh nghiệp không chỉ đạt mục tiêu phát triển bền vững mà còn tăng cường năng lực cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.

Tài liệu tham khảo

1. Quyết định số 1658/2021/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050

2. Bộ Công Thương (2021), Báo cáo triển vọng năng lượng Việt Nam năm 2021.4. Nghị quyết số 712/2013/UBTVQH13 ngày 16/12/2013 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc ban hành biểu mức thuế suất thuế tài nguyên;

3. Quyết định số 882/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021- 2030 và Quyết định số 368/QĐ-TTg ngày 21/3/2022 phê duyệt Chiến lược Tài chính đến năm 2030;

4. The World Bank (2020), World Development Report 2020, Trading for Development in the Age of Global Value Chains, retrieved form https://www.worldbank.org/en/publication/wdr2020;

5. TS. Nguyễn Viết Lợi (2019), Chính sách tài chính hỗ trợ tăng trưởng xanh: Xu hướng các nước và thực tiễn ở Việt Nam, Bài đăng kỷ yếu Hội thảo Báo Nhân Dân;

6. UNDP (2019), Tăng trưởng xanh và chính sách tài khóa về nhiên liệu hóa thạch ở Việt Nam - Các kiến nghị và lộ trình cải cách chính sách, Báo cáo thảo luận chính sách;

7. The World Bank (2022), Báo cáo Quốc gia Khí hậu và Phát triển cho Việt Nam: Dung hòa Phát triển Kinh tế với Rủi ro Khí hậu, truy cập từ https://www.worldbank.org/vi/news/video/2022/07/14/vietnam-country-climate-and-development-report-reconciling-economic-successes-with-climate-risks;

8. Vụ tín dụng các ngành kinh tế - Ngân hàng Nhà nước (2023), Báo cáo tăng trưởng tín dụng xanh.

TS. Mai Văn Tiển 
Khoa Môi trường, Trường Đại học TN&MT Hà Nội