“áp lực” khí nhà kính từ chăn nuôi

Theo đánh giá của các chuyên gia, nông nghiệp chỉ xếp sau ngành năng lượng và giao thông vận tải về lượng phát thải khí nhà kính, góp phần gia tăng biến đổi khí hậu. Nền nông nghiệp nước ta đóng góp khoảng 30% tổng lượng phát thải khí nhà kính toàn quốc. Phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp tập trung chủ yếu trong 3 lĩnh vực chính: Trồng lúa nước phát thải 49,7 triệu tấn CO₂ tương đương, chiếm 50%; quản lý đất và sử dụng phân bón phát thải 13,2 triệu tấn CO₂ tương đương, chiếm 13%; chăn nuôi phát thải 18,5 triệu tấn CO₂ tương đương, chiếm 19%.

Trong những năm qua, ngành chăn nuôi phát triển khá mạnh cả số lượng lẫn quy mô, tuy nhiên việc chăn nuôi nhỏ lẻ trong nông hộ, thiếu quy hoạch đã gây ra ô nhiễm môi trường ngày càng trầm trọng. Mỗi năm chăn nuôi phát thải 18,5 triệu tấn CO₂ nhưng việc xử lý chất thải chăn nuôi chưa hiệu quả. Phát thải khí nhà kính từ chăn nuôi bao gồm 2 nguồn chính: Khí mê-tan từ dạ cỏ của động vật nhai lại và khí CH₄, N₂O từ phân động vật.

Với quy mô đàn gia súc 28 triệu con lợn, xấp xỉ 9 triệu con trâu, bò và hơn 520 triệu con gia cầm, hiện mỗi năm ngành chăn nuôi thải ra môi trường khoảng 73 triệu tấn thải rắn; 25-30 triệu khối chất thải lỏng,… Tuy nhiên, chỉ khoảng 50% chất thải rắn và 20% chất thải lỏng trên được xử lý trước khi thải ra môi trường.

Ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn phụ trách triển khai các hoạt động giảm nhẹ phát thải khí nhà kính trong các lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp. Tuy nhiên, chưa có quy định cụ thể về thực hiện giảm nhẹ phát thải khí nhà kính ở cấp cơ sở cho các lĩnh vực này.

Một số doanh nghiệp trong ngành nông nghiệp đã và đang triển khai các hoạt động và thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc chung tay cùng Chính phủ hướng tới mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào 2050 như Vinamilk, TH Trumilk,... Tuy nhiên, số lượng lớn các cơ sở chăn nuôi có quy mô chăn nuôi lớn với hàng triệu gia súc, gia cầm chưa phải là đối tượng phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính. Điều này gây khó khăn trong việc đạt được các mục tiêu giảm phát thải trong lĩnh vực nông nghiệp.

Theo thống kê của tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc (FAO) tại báo cáo “Con đường hướng tới lượng khí thải thấp hơn” được công bố tại COP28, năm 2015 ngành chăn nuôi, bao gồm các hoạt động sản xuất trang trại và chuỗi cung ứng cho chăn nuôi phát thải ra khoảng 6,2 tỷ tấn CO₂ tương đương (CO₂tđ) mỗi năm, tương đương với khoảng 12% tổng lượng phát thải  toàn cầu. Nếu không có sự can thiệp để giảm phát thải, phát thải khí nhà kính ngành chăn nuôi toàn cầu có thể lên tới 9,1 tỷ tấn CO₂tđ vào năm 2050.

Theo Ban liên Chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC), tổ chức Nông lương Thế giới, Viện Nghiên cứu Sức khỏe quốc gia Hoa Kỳ và một số tổ chức nghiên cứu uy tín khác, trung bình một con bò phát thải khoảng từ 70 đến 120 kg khí mê-tan mỗi năm, tương đương 2.000 - 3.400 kg CO₂tđ, từ quá trình lên men dạ cỏ, chưa kể phát thải khí nhà kính từ chất thải. Như vậy, các cơ sở chăn nuôi bò từ có số lượng từ 1.000 đầu con bò/năm sẽ phát thải khoảng trên 3.000 tấn CO₂tđ.

Chăn nuôi phát thải 18,5 triệu tấn CO₂ tương đương, chiếm 19%

Đối với chăn nuôi lợn, một con lợn phát thải khoảng 4,84 kg CO₂ tương đương/kg thịt. Tính trung bình khối lượng lợn tiêu chuẩn xuất chuồng là 90kg thì một con lợn phát thải khoảng 438 kg CO₂ tương đương khi đạt tiêu chuẩn xuất chuồng. Thông thường, một hộ gia đình một năm sẽ xuất chuồng ít nhất hai lứa lợn như vậy một hộ chăn nuôi có quy mô trung bình từ 3.000 đầu lợn sẽ phát thải sấp xỉ 3.000 tấn CO₂ tương đương/năm.

Theo thông tin từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, trong kỳ kiểm kê gần đây nhất của Việt Nam đã được công bố, phát thải khí nhà kính (bao gồm mê-tan) từ ngành chăn nuôi có xu hướng tăng qua các năm, cụ thể, năm 2016, phát thải từ ngành chăn nuôi là 18,5 triệu tấn CO₂tđ (chiếm 3,2% tổng phát thải khí nhà kính quốc gia), năm 2018 ước tính phát thải 22,2 triệu tấn CO₂tđ (chiếm 3,6% tổng phát thải khí nhà kính quốc gia), năm 2020 ước tính phát thải 28,1 triệu tấn CO₂tđ (chiếm 4,1% tổng phát thải khí nhà kính quốc gia).

Điều này cho thấy, mức độ đóng góp vào phát thải khí nhà kính quốc gia của ngành ngành chăn nuôi đang ngày càng tăng, trong chăn nuôi bò và chăn nuôi lợn luôn chiếm phần lớn nhất trong tổng phát thải khí nhà kính của ngành nông nghiệp.

Theo TS. Nguyễn Đức Trọng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Trang trại và Doanh nghiệp Nông nghiệp Việt Nam, nguyên Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi chia sẻ, có thể nói ngành chăn nuôi ở Việt Nam hiện nay phát triển tương đối tốt, tăng trưởng từ 5-6 %/năm, sản xuất khoảng trên 7 triệu tấn thịt. Tuy nhiên, tốc độ phát triển như thế nên cũng có những hệ lụy, đó là khó khăn trong việc tổ chức tiếp cận khoa học, xử lý chất thải, an toàn thực phẩm,... Do vậy, việc kiểm soát môi trường và khí phát thải chăn nuôi là những vấn đề lớn và còn nhiều bất cập, do mật độ chăn nuôi của Việt Nam thuộc tốp những nước có mật độ chăn nuôi lớn nhất trên thế giới.

Bên cạnh đó, Việt Nam là nước có diện tích tự nhiên đứng thứ 66 thế giới, nhưng có số đầu lợn đứng thứ 6 và đàn thủy cầm đứng thứ 2 thế giới,... quy mô chăn nuôi nhỏ chiếm tỷ lệ cao; công nghệ xử lý chất thải tuy nhiều, nhưng chưa hoàn thiện và phù hợp, nhất là ở các cơ sở chăn nuôi vừa và nhỏ đang chiếm tỷ lệ lớn trong sản xuất. Hiện tại, đối với đàn vật nuôi ở Việt Nam, thịt lợn đang chiếm khoảng 62%, thịt gia cầm chiếm khoảng 28-29%, còn gia súc ăn cỏ chiếm trên 8%.

Cần nhiều ứng dụng, giải pháp đồng bộ

Trước thực trạng trên và nhằm giảm phát thải khí nhà kính, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, ngành chăn nuôi đang tích cực triển khai nhiều giải pháp. Đối với chất thải từ chăn nuôi trâu, bò hiện nay, việc sử dụng các công nghệ mới, đệm lót sinh học được đánh giá là giải pháp hữu hiệu nhằm giảm khí thải mê-tan, góp phần giải quyết ô nhiễm môi trường.

Theo đó, thời gian tới, lĩnh vực nông nghiệp sẽ ứng dụng nhiều giải pháp trong việc giảm phát thải khí mê-tan trong các tiểu lĩnh vực, đặc biệt là canh tác lúa nước và quản lý chất thải vật nuôi, phế phụ phẩm nông nghiệp là các biện pháp nhằm thực hiện tuyên bố của Việt Nam tại COP26, giảm phát thải khí mê-tan 30% vào năm 2030 so với mức phát thải của năm 2020.

Đơn cử, chăn nuôi trên nền đệm lót sinh học là một hình thức nuôi nhốt gia súc, gia cầm trên một nền đệm lót được làm bằng nguyên liệu có độ trơ cao (như trấu, mùn cưa, rơm, rạ…) trộn với men vi sinh để phân hủy phân, nước tiểu, giảm khí độc và mùi hôi trong chuồng nuôi, giảm ô nhiễm môi trường. Trong bối cảnh tác động của biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét, nguy cơ ô nhiễm môi trường do chăn nuôi vẫn hiện hữu, việc phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn trong chăn nuôi sẽ là hướng đi chủ đạo để ngành chăn nuôi nước ta phát triển bền vững.

Ngày 28/4/2023, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Quyết định số 1693/QĐ-BNN-KHCN phê duyệt Kế hoạch giảm nhẹ phát thải khí nhà kính (bao gồm kế hoạch giảm phát thải khí mê-tan) ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050.

Đến năm 2025, đảm bảo tổng lượng giảm phát thải khí nhà kính là 53,57 triệu tấn CO₂ tương đương (không bao gồm lượng giảm phát thải khí nhà kính từ sử dụng năng lượng trong sản xuất), trong đó, lĩnh vực nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi) giảm tối thiểu là 14,26 triệu tấn CO₂ tương đương, lĩnh vực lâm nghiệp và sử dụng đất giảm tối thiểu là 39,31 triệu tấn CO₂ tương đương; tổng lượng phát thải mê-tan không vượt quá 59 triệu tấn CO₂ tương đương.

Đến năm 2030, đảm bảo tổng lượng giảm phát thải khí nhà kính là 121,9 triệu tấn CO₂ tương đương (không bao gồm lượng giảm phát thải khí nhà kính từ sử dụng năng lượng trong sản xuất), trong đó, lĩnh vực nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi) giảm tối thiểu là 42,85 triệu tấn CO₂ tương đương, lĩnh vực lâm nghiệp và sử dụng đất giảm tối thiểu là 79,1 triệu tấn CO₂ tương đương; tổng lượng phát thải mê-tan không vượt quá 45,9 triệu tấn CO₂ tương đương, giảm 30% so với mức phát thải năm 2020.

ảnh minh hoạ

Theo ông Tống Xuân Chinh, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi cho biết, thời gian tới, chúng tôi sẽ chú trọng vào phát triển chăn nuôi theo chuỗi giá trị và thực hiện các chính sách hỗ trợ nông hộ bảo đảm chăn nuôi an toàn sinh học, bền vững và thực hiện quy trình giết mổ đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm, hướng đến vừa đảm bảo cung cấp thực phẩm trong nước và xuất khẩu.

Do đó, theo các chuyên gia để “xanh” hóa ngành chăn nuôi trước tiên phải giải quyết được vấn đề về phát thải hay nói cách khác chính là chất thải trong quá trình sản xuất, chăn nuôi. Bên cạnh đó, ngành chăn nuôi cần áp dụng mạnh mẽ các công nghệ hiện đại, chuyển dần chăn nuôi nhỏ lẻ sang chăn nuôi quy mô lớn.

Cùng quan điểm này, theo TS. Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam cho biết, sự chuyển dịch từ chăn nuôi nhỏ lẻ sang chăn nuôi quy mô lớn chính là bước chuyển dịch cơ cấu chăn nuôi để từng bước hiện đại hóa ngành chăn nuôi. Bên cạnh đó, cần kiểm soát tốt chuỗi sản xuất: Kiểm soát kháng sinh, quy trình chăn nuôi, chất lượng nguyên liệu đầu vào, kiểm soát chặt chẽ đầu ra, để vừa tạo ra sản phẩm có chất lượng tốt, vừa bảo vệ và thân thiện với môi trường,...

Tại một hội thảo về chăn nuôi gần đây, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến cho biết, ngành chăn nuôi cần đẩy mạnh việc tái sử dụng chất thải chăn nuôi, khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, chuyển đổi thành năng lượng xanh. Những việc này sẽ giúp nền nông nghiệp có lượng phát thải thấp, chung tay vì mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Chính vì những áp lực về phát thải nói trên mà trong Quyết định 1520/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Chiến lược phát triển chăn nuôi giai đoạn 2020 - 2030, tầm nhìn 2045, Chính phủ đã đề ra những mục tiêu và phương hướng rõ ràng nhằm thúc đẩy ngành chăn nuôi phát triển theo hướng xanh, sạch và bền vững.

Theo đó, việc giảm phát thải khí nhà kính trong chăn nuôi là yếu tố quan trọng để phát triển nền nông nghiệp  xanh, bền vững. Một trong những giải pháp tiềm năng là lựa chọn các loại thức ăn chăn nuôi có lượng phát thải thấp. Việc thay thế, chuyển sang thức ăn làm từ tảo hoặc protein côn trùng có thể giúp giảm lượng khí thải carbon cho ngành.
Theo thông tin từ Cục Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), ngành chăn nuôi của Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng với những cơ hội và thách thức song hành. Theo đó, việc chuyển đổi sang mô hình chăn nuôi xanh không chỉ là một yêu cầu cấp thiết mà còn là con đường duy nhất để ngành chăn nuôi Việt Nam phát triển bền vững trong tương lai.

Chính vì vậy, một trong những ưu tiên hàng đầu để "xanh hóa" ngành chăn nuôi là tăng cường hợp tác quốc tế và chuyển giao công nghệ, nhằm tiếp cận với những tiến bộ khoa học kỹ thuật tiên tiến trên thế giới. Bởi, với sự đầu tư đúng đắn và sự hợp tác quốc tế mạnh mẽ, ngành chăn nuôi Việt Nam hoàn toàn có thể đạt được những thành tựu đáng kể.

Mới đây Australia đã cam kết cung cấp các giải pháp công nghệ cho các trang trại chăn nuôi ở Việt Nam nhằm chuyển đổi khí biogas thành điện, tiết kiệm chi phí điện năng và cải thiện chất lượng môi trường. Điều này thúc đẩy nền nông nghiệp tuần hoàn đi lên.

Chính phủ Australia và Việt Nam đang cùng nhau tham gia và cam kết giảm phát thải khí mê - tan toàn cầu với mục tiêu đến năm 2030 giảm ít nhất 30% so với năm 2020. Bên cạnh đó, Chính phủ Việt Nam và các Bộ, ngành cũng đang ráo riết thực hiện nhiều chương trình, kế hoạch cho phát triển kinh tế xanh nhằm đạt mục tiêu phát thải bằng 0 vào năm 2050.

Nhất Nam