Với sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử, các công ty thương mại điện tử (TMĐT) đã trở thành một trong những nhà tuyển dụng lớn trên toàn thế giới. Tuy nhiên, các vấn đề môi trường sau đó ngày càng trở nên nổi bật. Hoạt động cường độ cao của ngành thương mại điện tử và tình trạng ô nhiễm môi trường do đóng gói và vận chuyển quy mô lớn đã thu hút sự chú ý rộng rãi. Để bảo vệ môi trường và đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành thương mại điện tử, việc hiện thực hóa thương mại điện tử xanh đã trở thành ưu tiên hàng đầu.

Con số đáng báo động

Năm 2023, thương mại điện tử sử dụng khoảng 332 nghìn tấn bao bì, trong đó khối lượng bao bì nhựa các loại là 171 nghìn tấn. Với tốc độ tăng trưởng trên 25% mỗi năm thì đến năm 2030, lượng rác thải nhựa từ thương mại điện tử sẽ lên tới 800 nghìn tấn.

Con số này dự kiến sẽ tiếp tục tăng mạnh trong những năm tới do sự phát triển bùng nổ của TMĐT. Ước tính đến năm 2030, lượng rác thải nhựa từ TMĐT sẽ lên tới 800 nghìn tấn mỗi năm.

Ông Bùi Trung Kiên - Phó Chủ tịch Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) cho biết: Việt Nam đang đối mặt với nhiều nguy cơ từ chất thải nhựa dù việc thực thi đồng bộ các biện pháp từ quản lý nhà nước thông qua các quy định pháp luật về sản xuất, quản lý sản phẩm và quản lý chất thải nhựa sau sử dụng, tuyên truyền nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi đã mang lại một số kết quả khả quan.

Hệ quả của sự phát triển nhanh chóng của ngành chuyển phát nhanh cũng làm trầm trọng thêm vấn đề ô nhiễm nhựa. Tuy nhiên nước ta chưa có nhiều các chính sách và hệ thống ngành thương mại điện tử và các cửa hàng chuyển phát nhanh trên toàn quốc cấm sử dụng túi bao bì nhựa không phân hủy, băng nhựa, túi dệt bằng nhựa dùng một lần,…

Hoạt động kinh doanh chuyển phát nhanh của Việt Nam đã phát triển nhanh trong những năm gần đây và có nhiều tiềm năng trở thành động lực quan trọng thúc đẩy sự tăng trưởng của nền kinh tế quốc gia. Nhưng đằng sau quy mô ngày càng lớn của ngành chuyển phát nhanh, vấn đề ô nhiễm nhựa cũng là điều đáng phải suy ngẫm.

Ngành chuyển phát nhanh tuy không chiếm tỷ trọng cao trong tổng lượng rác thải nhưng lại phát triển ở mức đáng báo động trong những năm gần đây và trở thành nguồn phát thải rác thải sinh hoạt quan trọng của người dân. Báo cáo Chỉ số thương mại điện tử Việt Nam 2023 chỉ ra, lĩnh vực bán lẻ trực tuyến có hai khâu chính tác động xấu tới môi trường, bao gồm khâu giao hàng liên quan đến khí thải carbon của phương tiện và khâu đóng gói hàng hóa có sử dụng hộp carton, bao bì nilon, màng xốp hơi, hộp xốp, đồ nhựa dùng 1 lần…

Vậy làm thế nào để “tách rời” tốc độ tăng trưởng của rác thải nhựa từ chuyển phát nhanh và sự vươn mình mạnh mẽ của ngành thương mại điện tử là bài toán vẫn chưa tìm ra phương pháp hữu hiệu.

Kinh nghiệm của Trung Quốc

Trung Quốc hiện đang có hoạt động kinh doanh chuyển phát nhanh đứng đầu thế giới trong 8 năm liên tiếp, đây cũng là một trong những điểm sáng cần chia sẻ.

Tại An Cát, Chiết Giang - thị trấn tre của Trung Quốc, đang khám phá khả năng “thay thế nhựa bằng tre”. Công ty TNHH Công nghệ sinh học Rừng Chiết Giang xử lý nguyên liệu tre moso thành bột tre, sau đó kết hợp với nhựa và các vật liệu khác, sau đó chế biến thành "túi màng tre có thể phân hủy hoàn toàn" bằng quy trình cuộn dây. Hiện tại, "túi màng tre có thể phân hủy hoàn toàn" đã trở thành giải pháp thay thế tốt nhất cho túi đóng gói nhựa truyền thống tại địa phương và được sử dụng triệt để tại 68 cửa hàng chuyển phát nhanh trên toàn quận.

Tổng giám đốc Công ty TNHH Công nghệ sinh học rừng Chiết Giang từng nói với giới truyền thông rằng, ưu điểm của tre là trọng lượng nhẹ, độ bền cao và đủ độ dẻo dai không chỉ khiến “túi màng tre” có độ mềm mại và khả năng chống thấm nước cần thiết cho túi đóng gói chuyển phát nhanh , nhưng cũng có thể được sử dụng trong quá trình phân hủy tự nhiên được hoàn thành trong vòng 6 tháng và mức độ phân hủy đạt hơn 93%.

Tập đoàn Jingdong - nền tảng thương mại điện tử lớn thứ hai ở Trung Quốc, đã ra mắt loại hộp sử dụng một chất liệu PP duy nhất, dễ tái chế, có thể tái chế hơn 50 lần trong điều kiện bình thường. Điều này làm giảm việc sử dụng vật liệu tiêu hao. Đây chắc chắn là một xu hướng tích cực, nhưng việc dựa vào một công ty duy nhất để quảng bá bao bì dạng tròn của riêng mình có thể dễ dàng dẫn đến chi phí cao và tỷ lệ doanh thu thấp.

Đề xuất một số giải pháp nhằm hạn chế rác thải

Truyền thông, nâng cao ý thức tự tác chế của người tiêu dùng: Tái chế là một giải pháp thiết yếu để giảm thiểu rác thải, bảo vệ môi trường và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, để thực hiện hiệu quả việc tái chế, điều quan trọng là nâng cao ý thức tự tái chế của mỗi cá nhân, đặc biệt là người tiêu dùng. Các nhãn hàng trong quá trình đóng gói sản phẩm có thể lồng ghép các ghi chú nhắc nhở người tiêu dùng về thông điệp về lợi ích của tái chế đối với môi trường và cộng đồng. Bên cạnh đó cũng có thể tổ chức các hoạt động tương tác  nhằm tăng cường tuyên truyền về lợi ích của việc sử dụng các sản phẩm bền vững, có thể tái sử dụng hoặc tái chế. Người tiêu dùng hãy lựa chọn mua sắm tại các doanh nghiệp sử dụng vật liệu tái chế, áp dụng quy trình sản xuất thân thiện với môi trường.

Giảm rác thải bao bì. Các nền tảng thương mại điện tử nên có các chính sách khuyến khích người bán và khách hàng giảm lãng phí bao bì. Khách hàng có thể được hướng dẫn lựa chọn các phương án không yêu cầu đóng gói bổ sung khi đặt hàng hoặc chọn bao bì thân thiện với môi trường do các công ty thương mại điện tử cung cấp. Bên cạnh đó, các nền tảng thương mại điện tử cũng có thể hợp tác với các nhà máy đóng gói để đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu phát triển và sử dụng vật liệu dễ phân hủy nhằm giảm tác động tiêu cực đến môi trường.

Tối ưu hóa hậu cần và vận tải, hoạt động logistics thương mại điện tử là một hệ thống phức tạp và khổng lồ. Làm thế nào để tối ưu hóa logistics và vận chuyển để giảm tiêu thụ năng lượng và ô nhiễm môi trường là một vấn đề quan trọng. Các công ty thương mại điện tử có thể đẩy mạnh quy hoạch tuyến phân phối hợp lý để giảm quãng đường đi và tỷ lệ tải rỗng của các phương tiện phân phối. Ngoài ra, các công nghệ thông minh và dữ liệu lớn được giới thiệu để tiến hành quản lý chặt chẽ hoạt động hậu cần và vận tải, nâng cao hiệu quả vận chuyển và giảm tiêu thụ năng lượng.

Thúc đẩy năng lượng tái tạo, là một đơn vị tiêu thụ năng lượng quan trọng, các công ty thương mại điện tử nên tích cực thúc đẩy việc sử dụng năng lượng tái tạo. Thiết bị sạc năng lượng mặt trời có thể được sử dụng trong kho bãi và phân phối hậu cần để giảm sự phụ thuộc vào năng lượng truyền thống. Ngoài ra, bằng cách thúc đẩy xây dựng các trung tâm dữ liệu xanh và giới thiệu nguồn cung cấp năng lượng sạch, chúng tôi có thể cung cấp các giải pháp năng lượng bền vững cho các công ty thương mại điện tử.

Khuyến khích tinh thần trách nhiệm xã hội của các công ty thương mại điện tử, các công ty thương mại điện tử nên nhận ra tác động của mình đối với môi trường, thiết lập khái niệm phát triển xanh và nâng cao ý thức trách nhiệm xã hội. Việc giám sát quản lý chuỗi cung ứng có thể được tăng cường để đảm bảo rằng các nhà cung cấp và đối tác cũng tích cực tham gia vào hoạt động thương mại điện tử xanh. Ngoài ra, người tiêu dùng có thể được hướng dẫn hình thành thói quen tiêu dùng xanh và cùng thúc đẩy phát triển thương mại điện tử xanh bằng cách thực hiện các hoạt động tuyên truyền bảo vệ môi trường và tổ chức các dự án phúc lợi công cộng.

Đây không chỉ là giải pháp xanh mà bản thân doanh nghiệp cần tìm hiểu mà sự tuần hoàn của toàn bộ chuỗi công nghiệp, chuỗi sinh thái cũng cần được quan tâm. Điều này cũng liên quan đến nhiều khía cạnh như phân loại rác thải sinh hoạt, hệ thống chính sách hạn chế và giảm thiểu nhựa cũng như việc hình thành thói quen tiêu dùng xanh. Làm thế nào để truyền tải khái niệm này đến người tiêu dùng và khiến công chúng nhận ra rằng đây không phải là việc làm một lần và mãi mãi mà còn là một hướng đi cần được xem xét.

Hiện nay, ô nhiễm nhựa đã trở thành vấn đề môi trường toàn cầu. Tương tự như khủng hoảng khí hậu, ô nhiễm rác thải nhựa có đặc điểm lan truyền xuyên khu vực và không quốc gia hay khu vực nào có thể miễn nhiễm với nó. Có thể thấy, chúng ta đang ngày càng hoàn thiện hơn trên con đường giảm thiểu nhựa và cấm nhựa, nhưng chặng đường phía trước vẫn còn rất dài, cần có sự chung tay và trách nhiệm của tất cả chúng ta.

Trần Phượng

Đại học Văn hóa Hà Nội