Ảnh minh họa

Mỏ khoáng sản phải qua đấu giá, đấu thầu

Được biết, trong 10 năm triển khai Luật Khoáng sản 2010 chỉ tổ chức đấu giá thành công 10 khu vực có khoáng sản, trong tổng số 441 giấy phép đã cấp, như vậy vẫn còn hơn 98% giấy phép được cấp theo cơ chế "xin - cho". Ở các địa phương, số giấy phép khoáng sản được cấp qua đấu giá chỉ có 827/5.200 giấy phép được cấp (chiếm 16%). Trong khi đó, giá trúng đấu giá luôn cao hơn 20 - 40% giá khởi điểm, đặc biệt có những mỏ cao gấp 2 - 3 so với giá khởi điểm.

Theo Văn phòng luật sư AIC (Hà Nội), theo quy định pháp luật hiện hành, tiền cấp quyền KTKS là cơ sở để xác định giá khởi điểm. Nếu tiếp tục áp dụng khung giá cố định tại Thông tư 05/2020/TT-BTC mức giá khởi điểm hiện nay rất thấp, không bám sát được thực tiễn thị trường. Nếu theo thông tư này, giá 1 tấn quặng bauxite của VN chỉ có 15,47 USD, trong khi ở Mỹ là 48 USD/tấn, Trung Quốc là 69 USD/tấn, Đức là 50 USD/tấn, Brazil là 56 USD/tấn. Do tiền cấp quyền KTKS được xác định thấp thì giá khởi điểm đấu giá sẽ thấp và có thể dẫn đến giá trúng đấu giá thấp.

Một số ý kiến cho rằng, quy định khu vực đấu giá, không đấu giá trong dự thảo luật gần như không có sự thay đổi với luật Khoáng sản 2010. Đây là sự kế thừa các quy định tại điều 22 Nghị định số 158/2016/NĐ-CP và nâng lên thành luật có thể dẫn tới việc sửa đổi các quy định khu vực đấu giá, không đấu giá mất nhiều thời gian, có thể từ 5 - 10 năm. Điều này vô hình trung đang bảo vệ sự tồn tại cơ chế xin - cho trong quản lý nhà nước về hoạt động khoáng sản.

Vì vậy, các quy định của pháp luật cần phải áp dụng tối đa các cơ chế thị trường như đấu giá, đấu thầu để hạn chế tới mức tối thiểu tình trạng "xin - cho" quyền khai thác khoáng sản. Bên cạnh đó, cần quy định tất cả các quyền khai thác khoáng sản phải được cấp thông qua đấu giá quyền khai thác khoáng sản hoặc đấu thầu dự án khoáng sản, trừ những khu vực chứa khoáng sản năng lượng phóng xạ, hạt nhân, khu vực vành đai biên giới, khu vực chiến lược về an ninh, quốc phòng.

Cả cơ quan quản lý lẫn các chuyên gia đều thống nhất phải mở rộng tối đa đấu giá quyền khai thác khoáng sản, hạn chế cấp phép kiểu xin - cho, song hiện thực hóa cơ chế này ra sao lại là vấn đề không đơn giản, cần làm rõ, đặc biệt cần xoá bỏ cơ chế xin - cho trong cấp phép khai thác mỏ, vốn tiềm ẩn nguy cơ thất thoát hàng tỉ USD cho ngân sách.

Luật Khoáng sản 2010 quy định phải thực hiện đấu giá quyền khai thác khoáng sản, trừ các trường hợp không đấu giá theo quy định của Chính phủ. Theo báo cáo của Bộ TN&MT, Nghị định số 158 năm 2016 của Chính phủ đã xác định 7 tiêu chí để khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Trên cơ sở quy định này, Bộ TN&MT đã khoanh định, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 203 năm 2014 phê duyệt khu vực không đấu giá khai thác khoáng sản thuộc thẩm quyền cấp phép của Bộ TN&MT (chưa gồm của địa phương).

Theo đó, khu vực không đấu giá gồm: 151 khu vực khoáng sản cụ thể; khu vực khoáng sản urani đã được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương; khu vực than nằm trong quy hoạch phát triển ngành than đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; và khu vực đá vôi, đá sét, khoáng sản phụ gia xi măng nằm trong quy hoạch thăm dò, khai thác và sử dụng khoáng sản làm nguyên liệu xi măng được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; khu vực khoáng sản đã được cấp giấy phép thăm dò hoặc giấy phép khai thác khoáng sản. Ngoài ra, căn cứ đề xuất của các địa phương, Bộ TN&MT đã khoanh định, trình Thủ tướng Chính phủ bổ sung 53 khu vực khoáng sản vào danh mục khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản thuộc thẩm quyền cấp phép của Bộ TN&MT.

Đấu giá khai thác khoáng sản cần có hình thức đấu thầu như với đất đai

Khi không còn giao toàn bộ việc quy định tiêu chí khu vực khoáng sản không đấu giá cho Chính phủ (mà thực tế là các bộ, ngành) mà quy định thẳng vào luật để Quốc hội quyết định. Đây là một bước tiến, mở ra cơ hội để mở rộng việc đấu giá khai thác khoáng sản, hạn chế cơ chế “xin - cho” trong hoạt động khoáng sản theo định hướng đã được Nghị quyết số 10 năm 2022 của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản, công nghiệp khai khoáng đến cuối năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 xác định.

Tại dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản trình ra Quốc hội, Chính phủ đề xuất quy định cụ thể tiêu chí khu vực không đấu giá vào luật, thay vì để ở nghị định của Chính phủ. Theo đó, dự thảo luật quy định 3 tiêu chí của khu vực không đấu giá, gồm: Khoáng sản năng lượng, khoáng sản phóng xạ đã được xác định trong chiến lược, quy hoạch phát triển ngành quốc gia; khoáng sản được quy hoạch là nguồn nguyên liệu cho các dự án chế biến ra sản phẩm công nghiệp theo quy hoạch khoáng sản; khu vực khoáng sản thuộc vành đai biên giới quốc gia, khu vực chiến lược về quốc phòng, an ninh.

Bộ TN&MT khẳng định, mở rộng đấu giá quyền khai thác khoáng sản là một trong những giải pháp quan trọng để giảm bớt tiêu cực, nhũng nhiễu; tăng hiệu quả trong khai thác, sử dụng khoáng sản; tăng thu cho ngân sách.

Theo đó, một số chuyên gia khác đã đưa ra đề nghị, nhà nước có thể định hướng bằng việc áp dụng cơ chế đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án khai thác và chế biến khoáng sản. Từ đó, có hẳn một chương riêng về đấu giá khai thác khoáng sản và đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án khai thác, chế biến khoáng sản để thu hút các nhà đầu tư, tăng nguồn thu cho ngân sách.

Tại hội thảo góp ý dự thảo luật Địa chất và Khoáng sản 2024 do VCCI phối hợp Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội (tổ chức chiều 14/6/2024), Thứ trưởng Bộ TN&MT Trần Quý Kiên cho biết, nước ta là nước có nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, các doanh nghiệp nhà nước phải đóng vai trò chủ đạo của nền kinh tế. Nhà nước đã đầu tư rất lớn và hàng chục, hàng trăm ngàn cán bộ công nhân viên đang hoạt động trong lĩnh vực này. Vì vậy để đảm bảo, nhà nước có chính sách dành diện tích những khu vực khoáng sản nhất định để đảm bảo ổn định của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước này. Bộ TN&MT ghi nhận và tiếp thu để đảm bảo làm sao phạm vi khu vực không qua đấu giá là hẹp nhất, tạo công bằng cho mọi tổ chức, cá nhân khi tham gia đấu giá.

Ở một góc độ khác, TS. Tạ Đình Thi, Đoàn Đại biểu Quốc hội TP. Hà Nội đã đưa ra đề xuất và phân tích: Cần nghiên cứu bổ sung vào dự luật làm rõ nội dung đấu thầu, đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Theo TS. Tạ Đình Thi, cả hai phương thức đấu thầu dự án khai thác khoáng sản để lựa chọn nhà đầu tư và đấu giá quyền khai thác khoáng sản đều có cùng mục đích lựa chọn nhà đầu tư có năng lực nhất, nhưng mỗi phương thức lại có thêm các mục đích cụ thể khác nhau. Cụ thể, đối với phương thức đấu giá quyền khai thác khoáng sản có mục đích lựa chọn nhà đầu tư trả giá cao nhất, nói cách khác là “bán” được quyền khai thác khoáng sản với giá cao nhất để thu ngân sách nhà nước. Còn với phương thức đấu thầu dự án khai thác khoáng sản để lựa chọn nhà đầu tư, lại có mục đích lựa chọn dự án đầu tư có chất lượng tốt nhất, mang lại có hiệu quả kinh tế - xã hội lớn nhất và lựa chọn nhà đầu tư có năng lực nhất, trước hết là phải có năng lực tài chính, có phương án, giải pháp, tiến độ hợp lý, có tính khả thi nhất trong số các nhà đầu tư dự thầu.

Hiện trong dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản tiếp tục kế thừa nội dung Luật Khoáng sản năm 2010 chỉ quy định hình thức đấu giá quyền khai thác khoáng sản và cấp phép thăm dò và cấp phép khai thác khoáng sản. Do vậy, TS. Tạ Đình Thi đề nghị cần có đánh giá tác động kỹ lưỡng vấn đề này để nghiên cứu, bổ sung vào dự án Luật nội dung về đấu thầu dự án khai thác khoáng sản để lựa chọn nhà đầu tư và chỉnh lý các nội dung liên quan về đấu giá quyền khai thác khoáng sản để bảo đảm thực hiện công bằng đối với các nhà đầu tư, mang lại hiệu quả kinh tế cho nhà nước, người dân và doanh nghiệp, địa phương, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Để làm rõ hơn những vấn đề trên, TS. Tạ Đình Thi cho rằng, cần chỉnh lý một số nội dung cụ thể như Điều 106 dự thảo Luật về giá khởi điểm trong đấu giá quyền khai thác khoáng sản, cho phù hợp với Điều 4 Nghị định số 22/2012/NĐ-CP của Chính phủ quy định về đấu giá quyền khai thác khoáng sản quy định, nghiên cứu bổ sung mức tham chiếu làm cơ sở cho giá khởi điểm đó là tham khảo giá khởi điểm của khoáng sản tương ứng trong khu vực; chỉnh lý nội dung quy định về quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản tại Điều 62 dự thảo Luật để bảo đảm thực hiện công bằng nghĩa vụ đối với các doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, khắc phục tình trạng doanh nghiệp nhà nước được cấp phép thăm dò, đã được phê duyệt trữ lượng nhưng sau đó không khai thác.

Đối với khoáng sản, các chuyên gia, nhà khoa học đã đưa ra khuyến nghị, cần cân nhắc quy định tương tự như cơ chế đấu thầu theo luật Đất đai. Nhà nước sẽ xác định mỗi mỏ khoáng sản có thể được đưa ra đấu giá hoặc đưa ra đấu thầu. Trong trường hợp đấu giá, nhà đầu tư khai thác khoáng sản có quyền tự mình chế biến hoặc bán cho bên khác. Trường hợp đấu thầu, nhà đầu tư buộc phải thực hiện toàn bộ dự án khai thác và chế biến khoáng sản. Việc lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi sẽ do Nhà nước chuẩn bị trước khi tiến hành đấu thầu. 

Xuân Thành