Hệ sinh thái MEVI

Hệ sinh thái MEVI ra đời như một hệ sinh thái với mong muốn kết nối nguồn lực tới cộng đồng nhà sản xuất tạo tác động và cộng đồng phân phối, bán lẻ - những sản phẩm xanh, sạch, thân thiện với môi trường, an toàn cho sức khỏe. Doanh nghiệp hoạt động tạo ra hệ sinh thái tạo ra các nguồn lực trong xã hội. Ví dụ như các mạng lưới về chuyên gia trong chuỗi giá trị từ việc hỗ trợ cho những người nông dân từ khâu sản xuất tới chế biến và thương mại. Phần thứ 2 trong hệ sinh thái đó là các viện trường nghiên cứu. MEVI cũng là một trong số các đối tác của viện trường nghiên cứu trong việc chuyển giao công nghệ, các quỹ đầu tư, các đơn vị nhà nước nhằm thúc đẩy hệ sinh thái, tạo ra nguồn lực về các địa phương để thúc đẩy phát triển nông nghiệp.

Bà Nguyễn Thị Thu - Chuyên gia phát triển hệ sinh thái trung tâm hỗ trợ sáng tạo Quốc gia, sáng lập hệ sinh thái MEVI

PV: Bà có thể giải thích thêm về 03 loại hình sinh kế chính đối với phụ nữ là gì?

Nguyễn Thị Thu: Theo nghiên cứu, có 3 loại hình về sinh kế đối với phụ nữ. Loại hình thứ nhất là sinh kế nông nghiệp tại địa phương và trong nhóm này được chia thành 2 loại hình: nhóm sinh kế nông nghiệp cơ bản và nhóm sinh kế bền vững có tiềm năng phát triển thành chuỗi giá trị. Loại hình thứ hai là sinh kế làm thuê và cuối cùng là sinh kế hỗn hợp.

PV: Vậy thì theo bà, phụ nữ tham gia trong việc phát triển nông nghiệp với vai trò như thế nào?

Nguyễn Thị Thu: Theo một khảo sát đã được Liên đoàn Công thương Việt Nam công bố, tỷ lệ doanh nghiệp do nữ làm chủ có hoạt động kinh doanh tốt hơn doanh nghiệp do nam giới làm chủ. Mặc dù chỉ chênh nhau 1% nhưng rõ ràng vai trò của người phụ nữ tham gia mô hình kinh tế đang được đánh giá rất cao. Đặc biệt, trong hợp tác xã thì tỷ lệ phụ nữ đang chiếm tới 80%, điều này có nghĩa rằng loại hình nông nghiệp ở các địa phương đang mang lại nguồn sinh kế cho phụ nữ là đại đa số, ngoài ra còn thể hiện vai trò của phụ nữ trong việc tham gia vào vai trò chuỗi giá trị cũng như việc thúc đẩy nông nghiệp đang chiếm tỉ lệ rất cao.

PV: Thưa bà, xin bà cho biết, “đổi mới sáng tạo” được hiểu như thế nào là chính xác?

Bà Nguyễn Thị Thu: Một khái niệm tiếp theo trong việc “đổi mới sáng tạo” gồm 4 phần. Thứ nhất là đầu vào hay còn gọi là nhà cung cấp, vật tư đầu vào. Thứ hai là khâu sản xuất. Thứ ba là chế biến và cuối cùng là thương mại. Như vậy, quá trình đổi mới sáng tạo có nghĩa là thay đổi một phương thức mới trong 4 phần trên chuỗi giá trị này mà làm sao tạo ra được kết quả mới lạ và đạt hiệu quả cao.

PV: Theo bà, đích đến của đổi mới sáng tạo hiện nay là gì?

Bà Nguyễn Thị Thu: Mục tiêu của việc đổi mới sáng tạo phải giải quyết được 3 câu hỏi: Thứ nhất, quá trình đổi mới sáng tạo trong chuỗi giá trị nông nghiệp có giúp cho phụ nữ hay các chủ doanh nghiệp làm giảm được chi phí đầu vào hay không? Thứ hai, quá trình đổi mới sáng tạo có giúp cho mô hình ấy tăng sản lượng hay không? Thứ ba, điều này có giúp cho các doanh nghiệp tăng trưởng doanh thu hay không?

PV: Khi nói về kinh tế tuần hoàn, bà có thể chia sẻ cụ thể hơn về các giai đoạn trong quá trình kinh tế tuần hoàn (KTTH) này là gì?

Bà Nguyễn Thị Thu: Trong kinh tế tuần hoàn được chia làm 2 giai đoạn: KTTH trong công đoạn tiền sản xuất (thiết kế - mua sắm) và sản xuất; KTTH trong công đoạn sau bán hàng (giao hàng - sử dụng - thu hồi). Hiện tại, ở Việt Nam đã có USAID phối hợp với Cục Phát triển doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư công bố bộ công cụ “Đánh giá mức độ áp dụng nguyên tắc kinh tế tuần hoàn của doanh nghiệp tại Việt Nam” dựa trên 2 nhóm vừa rồi tôi vừa chia sẻ. Tức là doanh nghiệp đang áp dụng mô hình KTTH của mình trong khâu tiền sản xuất hay công đoạn thu gom sau bán hàng.

PV: Vậy thì phụ nữ thường phải đối mặt với những rào cản, khó khăn gì trong quá trình đổi mới sáng tạo?

Bà Nguyễn Thị Thu: Nhóm phụ nữ phải đối mặt với rất nhiều rào cản cả từ bên trong và bên ngoài. Đặc biệt, trong nông nghiệp ở Việt Nam thì sự liên kết còn rất hạn chế và chi phí mà chúng ta đang phụ thuộc vào việc cung cấp nguyên vật liệu tư đầu vào và chưa có giải pháp. Thông qua điều này, tôi muốn minh chứng rằng họ đã sử dụng mô hình KTTH, áp dụng chuyển đổi và đổi mới sáng tạo trong kinh doanh của họ (từ một người nông dân rất bình thường, họ hoàn toàn có thể làm được).

PV: Bà hãy chia sẻ thêm về những câu chuyện thực tiễn mà bà đã gặp trong thời gian nghiên cứu về “Phụ nữ nông nghiệp với kinh tế tuần hoàn”.

Bà Nguyễn Thị Thu: Câu chuyện đầu tiên đó là hợp tác xã Pa Cốp của một chị người dân tộc Thái ở Sơn La. Khi chúng tôi gặp chị này thì chị đã gặp phải 1 số hiện trạng như: Báo động về suy thoái đất đai đó là độ PH 3.8, sâu bệnh, cây bệnh.

Những khó khăn mà người phụ nữ dân tộc Thái ở Sơn La gặp phải

Đây là điều mà những người nông dân, người phụ nữ tham gia vào phát triển kinh tế nông nghiệp sẽ thường xuyên nhìn thấy. Nhưng điều kinh khủng hơn cả đó là vào năm 2021 thì giá phân bón tăng kỷ lục. Nếu như các doanh nghiệp khác đã triển khai các mô hình nông nghiệp và đã áp dụng thì mọi người sẽ thấy rằng khảo sát sơ bộ nhất là chi phí canh tác 1 ha cam vào thời điểm đó đã lên tới 170 triệu/ha chỉ riêng tiền phân thuốc. Đây là một con số đáng báo động. Vậy thì câu hỏi đặt ra là người nông dân phải chống chọi với điều này như thế nào?

Một vấn đề khác đặt ra là nước thải tại tỉnh Sơn La cũng vào năm 2021 chúng tôi đã thực hiện nghiên cứu, thì chúng tôi thấy rằng năm 2017 thì do ảnh hưởng của ô nhiễm nước thải sơ chế cà phê tại các nhà máy trên thành phố Sơn La từ ngày 4/11 đến nay một số xí nghiệp cấp nước thành phố phải tạm dừng hoạt động. Lý do là vì ô nhiễm mạch nước ngầm do nước thải cà phê gây ra. Vậy đây là nguy cơ hay thách thức hay cơ hội?

Nguồn nước của nhà máy cấp nước Nà Sản tại tỉnh Sơn La bị ô nhiễm nghiêm trọng

PV: Vậy những giải pháp nào mà doanh nghiệp đã áp dụng để giải quyết những khó khăn tại tỉnh Sơn La?

Bà Nguyễn Thị Thu: Khi mà chúng tôi gặp chị dân tộc người Thái và đề xuất đưa ra giải pháp chuyển đổi xanh, áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn ngay từ chính khâu sản xuất của họ đồng thời thay đổi thói quen canh tác của họ thì chúng tôi đã biến từ một cái vấn nạn trở thành tài nguyên cho họ. Những thứ mà tưởng chừng như lượng rác thải của nó rất là lớn dẫn đến nguy cơ gây nhiễm môi trường cao thì chúng tôi đã đưa ra những giải pháp liên quan đến việc sử dụng vi sinh vật bản địa để hướng dẫn chị ấy và hợp tác xã đó chuyển đổi từ rác thải, từ vấn nạn trở thành chi phí đầu vào và giúp họ giảm đi những chi phí phát sinh lớn khác.

PV: Kết quả thực tế sau khi áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn cho người Thái tại tỉnh Sơn La là gì?

Bà Nguyễn Thị Thu: Và đây là những số liệu sau khi chúng tôi đã thử nghiệm. Thứ nhất, đây là kết quả kiểm nghiệm mẫu nước thải và phụ phẩm sau khi được xử lý bằng các giải pháp mà công nghệ sinh học. Như mọi người có thể thấy, toàn bộ các kết quả này đều đạt ngưỡng an toàn và đủ điều kiện đưa vào tưới cho cây trồng.

Thứ hai, cây trồng đã phục hồi lại hoàn toàn và chỉ sau một năm rưỡi áp dụng thì họ đã mở rộng được diện tích canh tác lên 25ha và tạo công ăn việc làm cho 35 lao động, đặc biệt đa số đều là người dân tộc thiểu số. Thậm chí, đây cũng là những giải pháp giúp họ tiết kiệm được năng lượng nước rất nhiều. Ví dụ, tại Trường Xuân - khu vực giáp Lào, trung bình tại các thời điểm hạn hán thì ngày nào họ cũng phải tưới một lần/ngày. Tuy nhiên, với những giải pháp che phủ và sử dụng các bã thực vật để che phủ cho đất thì phải sau 3-4 ngày họ mới cần tưới nước. Như vậy, lượng nước đã giảm đi 1/3 so với trước đây khi họ không dùng các biện pháp che phủ. Và đây là hiện trạng cây trồng khi đã được phục hồi và đã được chứng minh bằng các con số. Hiện tại, độ ph đã lên tới 5.2 - 6 và đang ở ngưỡng cân bằng. Còn về năng suất, theo như chúng tôi thống kê thì đã đạt xấp xỉ 30 tấn/ha. Như các anh chị cũng đã biết thì giá cam canh đường chưa bao giờ dưới giá 45 nghìn/cân. Năm ngoái trung bình trên 1ha thì họ đã giảm được 40% chi phí đầu vào và tăng năng suất lên được 18%. Đồng thời lợi nhuận trung bình của họ cũng đạt khoảng 400-600 triệu/ha sau khi trừ hết chi phí. Đấy là điều vô cùng tuyệt vời. Vậy rõ ràng, kinh tế tuần hoàn là một khâu vô cùng quan trọng. Việc biến từ vấn nạn trở thành tài nguyên đã giúp họ tăng được sinh kế cho người phụ nữ và đặc biệt đây còn là giải pháp cứu doanh nghiệp trong giai đoạn tưởng chừng như vô cùng khó khăn.

PV: Bên cạnh mô hình kinh tế tuần hoàn và chuyển đổi xanh mà bà đã triển khai tại tỉnh Sơn La, bà đã khám phá hoặc áp dụng thêm mô hình khác như thế nào?

Bà Nguyễn Thị Thu: Một mô hình thứ hai tôi muốn chia sẻ đó là câu chuyện của Deep C. Đây là một tập đoàn lớn của Bỉ về khu công nghiệp và hiện tại họ đang quản lý và sở hữu khoảng 2000ha đất công nghiệp tại Hải Phòng và Quảng Ninh. Chia sẻ thêm là khi tội nhận đơn đặt hàng của tập đoàn, trực tiếp cá nhân tôi đã lên bản vẽ quy hoạch với một mô hình với 2 yếu tố chủ đạo đó là kinh tế tuần hoàn và nuôi trồng phân bón vĩnh cửu. Dựa trên quy hoạch này, chúng tôi thiết kế cho họ với mục đích giúp họ tạo ra được một vòng tuần hoàn ngay tại chỗ, từ việc nước thải cho đến chăn nuôi và trồng trọt. Thay vì họ phải mất tiền xử lý rác thải, xử lý ô nhiễm môi trường thì bây giờ họ chỉ cần thu gom chất thải hữu cơ từ các bếp ăn công nghiệp để mang về và phát triển mô hình nuôi gà hạnh phúc. Và chúng tôi đã áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn vào vấn đề này. Chủ tịch hiệp hội doanh nghiệp Bỉ và phó đại sứ Bỉ khi thăm Deep C thì họ đã đề cử Deep C là một dự án có nhiều sáng kiến và đóng góp vào chương trình phát triển bền vững của Hiệp hội các doanh nghiệp châu Á Thái Bình Dương. Đây là một minh chứng rõ ràng nhất cho sự hữu dụng của đổi mới sáng tạo trong  mô hình kinh tế tuần hoàn. Đây là một hướng đi bền vững, là xu hướng phát triển và tạo cho doanh nghiệp những cơ hội để phát triển bền vững hơn, tối ưu chi phí hơn.

PV: Trân trọng cảm ơn bà!

Thùy Linh, Thu Hường (Thực hiện)

Khu công nghiệp Deep C

Như vậy, từ cuộc phỏng vấn với bà Nguyễn Thị Thu - Chuyên gia phát triển hệ sinh thái trung tâm hỗ trợ sáng tạo Quốc gia, sáng lập hệ sinh thái MEVI, có thể thấy rằng phụ nữ không chỉ góp phần cải thiện đời sống kinh tế của mình mà còn đóng góp lớn vào phát triển bền vững cho nền nông nghiệp theo hướng tuần hoàn, thân thiện với môi trường tại Việt Nam. Những thành tựu này là minh chứng rõ nét cho tiềm năng của kinh tế tuần hoàn và vai trò to lớn của phụ nữ trong việc xây dựng chuỗi giá trị nông nghiệp bền vững, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời mở ra hướng phát triển mới cho nền kinh tế nông thôn. Chặng đường phía trước chắc chắn còn nhiều thách thức, nhưng với sự quyết tâm, đổi mới sáng tạo và các mô hình kinh tế bền vững, phụ nữ nông nghiệp sẽ tiếp tục là lực lượng tiên phong trong hành trình xây dựng nền nông nghiệp hiện đại và phát triển bền vững.